Ahlak ve Yurttaşlık Eğitimi 5. Ünite: Vatandaşlık Ders Notu

Ahlak ve Yurttaşlık Eğitimi
Yazar Sosyal Bilgiler

5. Ünite: Vatandaşlık

1. Vatandaşlık Kavramı

a) Tanım

  • Vatandaşlık, bireyin bir devlete hukuki, siyasi ve ahlaki bağlarla bağlı olmasıdır.

  • Bu bağ bireye hem haklar hem de sorumluluklar yükler.

b) Türk Anayasası’na göre vatandaşlık

  • Anayasa Madde 66: “Türk Devletine vatandaşlık bağı ile bağlı olan herkes Türk’tür.”

  • Bu tanım, ırk, din, dil ayrımı yapmadan herkesi kapsar.

c) Vatandaşlığın kazanılması

  1. Asli vatandaşlık (doğumla):

    • Anne veya babadan biri Türk ise çocuk doğuştan Türk vatandaşıdır.

  2. Sonradan vatandaşlık:

    • Yetkili makam kararı (Cumhurbaşkanı kararı ile).

    • Evlat edinilme.

    • Evlenme yoluyla.

    • Seçme hakkı (anne-babadan birinin yabancı olması durumunda belli yaşta tercih hakkı).

    • İstisnai hizmetler (bilim, spor, sanat, ekonomi alanlarında ülkeye katkısı olanlar).

d) Vatandaşlığın kaybı

  • Çıkma: Kendi isteğiyle vatandaşlıktan ayrılma.

  • Çıkarma: Devlete bağlılıkla bağdaşmayan davranışlar (savaşta düşman devlet hizmetinde bulunmak, vatana ihanet vb.).

2. Vatandaşlık ve Hukuk

a) Hukukun rolü

  • Hukuk, bireyle devlet arasında bağ kuran temel düzendir.

  • Hukuk kuralları ahlaktan beslenir; adalet, eşitlik, özgürlük gibi ilkeleri güvence altına alır.

b) Kanun önünde eşitlik

  • Tüm vatandaşlar, cinsiyet, dil, din, ırk ayrımı olmaksızın kanun önünde eşittir.

c) Uluslararası belgeler

  • İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi (1948), Madde 15:

    • Herkes vatandaşlığa sahiptir.

    • Keyfi olarak vatandaşlıktan çıkarılamaz.

d) Atatürk’ün yaklaşımı

  • Vatandaşların devlete bağlılığı, yalnız hukuki değil, aynı zamanda ahlaki bir sorumluluktur.

3. Vatandaşlık Türleri

a) Klasik vatandaşlık

  • Bir devlete hukuken bağlı olmak.

  • Haklar: yaşama, eğitim, sağlık, seçme-seçilme vb.

  • Sorumluluklar: kanunlara uymak, vergi, askerlik, kamu mallarını korumak.

b) Çevresel vatandaşlık

  • Vatandaşlığın yalnız insanlarla değil, doğa ve tüm canlılarla sorumluluk ilişkisi kurması.

  • Örnekler:

    • Sıfır Atık Projesi → atıkların geri dönüşümü.

    • TEMA Vakfı → ağaçlandırma, erozyonla mücadele.

    • Enerji tasarrufu, karbon ayak izini azaltma.

c) E-vatandaşlık (dijital vatandaşlık)

  • Devlet hizmetlerine internet üzerinden erişim.

  • Örnek Uygulamalar:

    • e-Devlet Kapısı: Nüfus kayıt, vergi borcu, sosyal güvenlik bilgileri.

    • MHRS: Online hastane randevusu.

    • E-Nabız: Sağlık bilgilerine erişim.

    • E-Okul: Öğrencilerin not, devamsızlık ve sınav bilgileri.

  • Avantajlar:

    • Zaman ve maliyet tasarrufu.

    • Kâğıt kullanımının azalması → çevreye katkı.

4. Vatandaşların Hak ve Sorumlulukları

a) Temel haklar

  • Kişisel haklar: Yaşama hakkı, kişi dokunulmazlığı, özel hayatın gizliliği, din ve vicdan özgürlüğü, düşünce özgürlüğü.

  • Sosyal haklar: Eğitim hakkı, sağlık hakkı, çalışma hakkı, çevre hakkı, ailenin korunması.

  • Siyasal haklar: Seçme-seçilme, kamu hizmetine girme, dilekçe hakkı.

b) Sorumluluklar

  • Kanunlara uymak.

  • Vergi vermek → devlet hizmetlerinin finansmanı.

  • Askerlik yapmak → vatan savunması.

  • Oy kullanmak → demokratik yönetimin işlemesi.

  • Kamu mallarını korumak → okul, park, hastane eşyaları.

c) CİMER (Cumhurbaşkanlığı İletişim Merkezi)

  • Vatandaşların şikâyet, öneri ve taleplerini iletebileceği dijital bir platform.

  • Dilekçe hakkının modern uygulaması.

5. Devletin Temel Unsurları

a) Vatan

  • Üzerinde milletin yaşadığı, kültürünü geliştirdiği, sınırları belli toprak parçası.

b) Millet

  • Dil, tarih, ülkü, kültür ve gelenek birliği olan insan topluluğu.

c) Egemenlik

  • Devletin bağımsız ve en üstün güç olması.

  • 1920 (23 Nisan): TBMM’nin açılmasıyla egemenlik millete geçti.

  • 1921 Anayasası: “Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir.” ifadesi günümüze kadar korundu.

6. Devletin Vatandaşa Karşı Sorumlulukları

  • Hakları korumak: Yaşama, özgürlük, güvenlik, mülkiyet.

  • Temel hizmetler: Eğitim, sağlık, adalet, güvenlik.

  • Altyapı ve ekonomi: Ulaşım, enerji, iletişim.

  • Kültür: Sanat, spor, tarihî mirasın korunması.

  • Din hizmetleri: Diyanet İşleri Başkanlığı aracılığıyla yürütülür.

7. Günlük Hayattan Örnekler

  • Defne’nin hikâyesi: Almanya’ya taşındığında aidiyet duygusunu kaybeder, dil öğrenip spor kulübüne katılarak tekrar aidiyet kazanır.

  • Pınar ve Selin’in sunumu: Hak ve sorumlulukları araştırarak okulda paylaşırlar → vatandaşlık bilinci yayılır.

  • Metehan ve Ecem’in projesi: e-Devlet ve e-Okul’un çevresel faydalarını anlatırlar → çağdaş vatandaşlık bilinci gelişir.

Bunları da beğenebilirsin Yazarın diğer içerikleri