Ahlak ve Yurttaşlık Eğitimi 6. Ünite: Vatandaş Olarak Ben Ders Notu

Ahlak ve Yurttaşlık Eğitimi

Yazar Sosyal Bilgiler Son güncelleme Eyl 22, 2025

6. Ünite: Vatandaş Olarak Ben

1. Çocuk Hakları

a) Çocuk Haklarına Dair Sözleşme

20 Kasım 1989: BM Genel Kurulu’nda kabul edildi.
Türkiye: 1995’te onayladı ve yürürlüğe soktu.
54 madde: Çocukların yaşama, gelişme, korunma ve katılma haklarını güvenceye alır.
Bu sözleşmeyle çocuklar yalnızca korunacak bireyler değil, aynı zamanda hak sahibi aktif bireyler olarak kabul edilir.

b) Çocukların temel hak kategorileri

Yaşama Hakları
- En temel haktır.
- Sağlık hizmetlerinden yararlanma, yeterli beslenme, barınma.
- Örn: Çocukların aşı olması, güvenli evde yaşaması.
Gelişme Hakları
- Eğitim, oyun, dinlenme, bilgiye erişim.
- Düşünce, din, vicdan özgürlüğü.
- Örn: Okula gitmek, kütüphanelerden faydalanmak.
Korunma Hakları
- Sömürüye, şiddete, ihmale, istismara karşı korunmak.
- Çocuk işçiliği yasaktır.
- Örn: Çocukların zorla çalıştırılmaması.
Katılma Hakları
- Görüşlerini ifade etme, kendini ilgilendiren kararlarda söz sahibi olma.
- Okul öğrenci meclisleri bu hakkın bir uygulamasıdır.

c) Okulda çocuk hakları

Güvenli ortamda bulunma.
Düşüncelerini özgürce ifade etme.
Kuralların herkese eşit uygulanması.
Gizliliğin korunması.
Farklılıklara saygı gösterilmesi.

2. Vatandaşlık ve Kimlik

a) Doğuştan vatandaşlık

Doğumla birlikte birey vatandaş olur.
Devlet, nüfus kayıt sistemi ile kimliği güvenceye alır.

b) Kimlik belgesi

Eğitim, sağlık, resmi işlemler için gereklidir.
Vatandaşlık bağının günlük hayattaki en önemli göstergesidir.

c) Pasaport

Uluslararası geçerli kimlik belgesidir.
Vatandaşların yurtdışına çıkarken sahip olması gereken resmî evraktır.

d) Örnek olay – Ali ve Lisa

Ali: Türkiye’de doğduğu için doğuştan Türk vatandaşı.
Lisa: Annesi Türk vatandaşıyla evlendiği için sonradan vatandaşlığı kazanmış.
Bu örnek, vatandaşlığın farklı şekillerde kazanılabileceğini gösterir.

3. Hakların Korunması

a) Anayasa ve hukuk

Anayasa Madde 41: Çocukların bakım, korunma ve ebeveynle ilişki kurma hakları vardır. Devlet, çocukları şiddet ve istismardan korumakla yükümlüdür.
Türk Medeni Kanunu: Çocuğun aile yanında korunmasını düzenler.
Çocuk Koruma Kanunu: Suça sürüklenen, korunmaya muhtaç çocukların danışmanlık, sağlık, eğitim, barınma gibi hizmetlerden yararlanmasını sağlar.

b) Devlet kurumları

Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı: Çocuk haklarının korunmasından sorumlu ana kurum.
Adalet Bakanlığı: Çocuk mahkemeleriyle ilgilenir.
Emniyet Genel Müdürlüğü: Çocuk Şube Müdürlükleri aracılığıyla çocuk suçlarıyla ilgilenir.

4. Sorumluluklar

a) Bireysel sorumluluklar

Kişisel bakım, sağlıklı yaşam, düzenli çalışma.

b) Aileye karşı sorumluluklar

Saygılı davranmak.
Ev işlerine yardımcı olmak.
Aile bütçesine zarar vermemek.

c) Okula karşı sorumluluklar

Derse zamanında gelmek.
Kurallara uymak.
Öğretmene ve arkadaşlara saygı göstermek.

d) Çevreye karşı sorumluluklar

Çevreyi temiz tutmak.
Doğal hayatı korumak.
Kamu mallarını özenle kullanmak.

e) Topluma karşı sorumluluklar

Ortak değerlere saygı.
Kanunlara uymak.
Sivil toplum kuruluşlarına destek olmak.

5. Topluma Katkılar

a) Sosyal sorumluluk projeleri

Öğrencilerin ve bireylerin topluma faydalı faaliyetler yürütmesi beklenir.
Örnekler:
- Okul bahçesine ağaç dikmek.
- Tarihî eserlerin korunması için kampanya.
- İhtiyaç sahiplerine yardım etmek.

b) Örnek olay – Baba ve Çocuk Parkı

Baba, kazandığı ödül parasını çocuk parkı yaptırmak için kullanır.
Bu davranış, toplum yararını kişisel çıkarın önünde tutmanın örneğidir.

c) Hayırsever örneği – İzzet Baysal

Eğitim, sağlık, sosyal alanlarda yüzlerce eser yaptırarak Bolu’da halkın hayatını kolaylaştırmıştır.
“Topluma adanmış bir vatandaş” modelidir.

6. Aktif Vatandaşlık

a) Tanım

Aktif vatandaş, yalnızca görevlerini yapan değil, sorunlara çözüm üreten, topluma fayda sağlayan kişidir.

b) Özellikleri

Sorumluluk bilinci.
Demokratik süreçlere katılım.
Empati ve iş birliği.
Sosyal duyarlılık.

c) Faaliyetler

Oy kullanmak.
Çevre temizliği yapmak.
İhtiyaç sahiplerine yardım.
Sivil toplum kuruluşlarına gönüllü katılım.

d) Örnek proje – Ecem ve Bilge’nin “Dönüşüm Yolculuğu”

Evde atık ayrıştırmayla başlayan süreç → okula, köye yayıldı.
Kompost gübre üretildi.
Toplumun çevre bilinci arttı.
Bu proje aktif vatandaşlığın tipik örneğidir.

7. Ölçme ve Değerlendirme – Kazanımlar

Haklar: Çocukların yaşama, gelişme, korunma, katılma hakları.
Sorumluluklar: Aile, okul, çevre ve topluma karşı görevler.
Kimlik: Vatandaşlığın hukuki belgesi.
STK’lar: TEMA (çevre), LÖSEV (sağlık), Yeşilay (bağımlılıkla mücadele), Darüşşafaka (eğitim).
Aktif vatandaşlık: Demokratik katılım, gönüllülük, toplumsal hizmet