Ahlak ve Yurttaşlık Eğitimi 1. Ünite: Birey ve Ahlak Ders Notları

Yazar Sosyal Bilgiler Son güncelleme Eyl 22, 2025

1. Ünite: Birey ve Ahlak

Ahlak: Toplumda iyi-kötü, doğru-yanlış ayrımını belirleyen, bireylerin uyması gereken kurallar bütünüdür. Örf, adet, değer yargıları, inançlar ve dinî öğretilerle şekillenir.
İyi davranışlar: Toplu taşıma aracında yaşlıya yer vermek, özel gereksinimli bireylere yardım etmek, hayvanlara merhamet göstermek. İslamiyet’te sevap kazandırır.
Kötü davranışlar: Kopya çekmek, çevreyi kirletmek, hayvanlara zarar vermek, ders akışını bozmak.
Vicdan: İçsel yargı mekanizmasıdır. İnsan doğru yaptığında huzur bulur, yanlış yaptığında rahatsızlık duyar. Demokrasi ve insan hakları bağlamında çok önemlidir.
Terbiye: Eğitim, görgü, toplumsal kurallara uygunluk. Örn: büyüğe ayağa kalkmak, selam vermek, edepli konuşmak.
Erdem: Alçak gönüllülük, yiğitlik, doğruluk, verilen sözü tutmak, yalan söylememek.
Doğru: Kurallara uygun, gerçeğe dayalı davranış.
Yanlış: Kurallara aykırı, zarar verici davranış.
Etik: İnsan eylemlerinde niyet ve amaçları sorgulayan felsefi alan.
Mizaç: Doğuştan gelen huylar (duygusal, yardımsever, soğukkanlı vb.).
Edep: Nazik, saygılı davranış. Örn: ezan okunurken müziği kısmak, selam vermek.

Yusuf Has Hacib’in Kutadgu Bilig’de edep üzerine sözleri:
“Bütün densiz işlerin engeli edep, bütün iyi işlere ulaştıran edeptir.”

Soru: Ahlak doğuştan mı gelir, sonradan mı öğrenilir?
Öznel Ahlak:
- İnsan yaradılış itibarıyla iyiyi-kötüyü ayırt edebilir.
- Vicdan, temel ölçüttür.
- Hz. Peygamber: “Her doğan bebek fıtrat üzere doğar.” (Müslim, İman, 264)
- Doğruyu seçtiğinde huzur, yanlışı seçtiğinde vicdan azabı duyar.
Nesnel Ahlak:
- Ahlak toplum içinde öğrenilir.
- Aile, okul, çevre, din, örf-adet bireye bu değerleri yükler.
- Yanlış davranış toplum tarafından ayıplanır, dışlanır.
Örnek Olay:
- İpek’in bulduğu cüzdan: Vicdanı onu doğruya yönlendirerek cüzdanı güvenliğe teslim etmesine sebep oldu.
- Öznel ahlak → vicdanın sesi.
- Nesnel ahlak → toplumun onayı ve takdiri.
Etkinlikler: Çeşitli örnek davranışların öznel mi nesnel mi olduğunu ayırt etme çalışmaları.

Kimlik: Bireyin “Ben kimim?” sorusuna verdiği cevap. Anne, baba, öğrenci, vatandaş gibi roller içerir.
Kişilik: Bireyi diğerlerinden ayıran özellikler (dürüstlük, cesaret, sorumluluk vb.).
İlişki: Ahlak kişilik oluşumuna yön verir. Ahlaklı birey; aileye, öğretmene, topluma saygılıdır.
Örnek Kişiler:
- Yaşar Doğu: Fedakârlığı, yardımseverliğiyle Türk güreşçilerinin “babası” olmuştur.
- Ayten’in dedesi: Süt dağıtırken fazladan koyması, adaletli ve sorumluluk sahibi olduğunu gösterir.
Sonuç: Ahlaki değerler kimliği besler, kişiliği şekillendirir.

Ahlak, huzur ve mutluluğun kaynağıdır.
Ahlaki kişilik: Kendi davranışlarını sorgulayabilen, başkasını rahatsız etmemeye özen gösteren kişi.
Sorumluluklar: Evde temizlik kurallarına uymak, okulda ders araç-gereçlerini korumak, toplu taşımada yaşlılara yer vermek.
Örnek Olay:
- Eren’in hikâyesi: Ödevlerini zamanında yapması, sorumluluklarını yerine getirmesi → başarılı ve mutlu bir birey.
Dini bağ: Hacı Bektaş Veli’ye göre insan Allah’ın sevgisini kazanmak için ahlaklı olmalıdır.

Ahlaki gelişim yaşam boyu devam eder.
Aile: İlk rol model. Çocuk, büyüklerini taklit ederek öğrenir.
Okul: Öğretmen ve arkadaşlardan etkilenir.
Gençlik: Akranlar, sosyal medya ve güncel olaylar ahlaki gelişimi etkiler.
Meslek Hayatı: Öğretmenin sabırlı olması, esnafın dürüst olması gibi meslek ahlakı önemlidir.
Sosyal Medya: Olumsuz içerikler ahlaka zarar verebilir; olumlu içerikler iyi davranışları pekiştirir.
Etkinlik: Çocuklukta edinilen ahlaki davranışların yetişkinlikte nasıl geliştiğini gösterme.

Değer: Bir şeyin önemini belirleyen ölçü.
Temel Değerler: Sevgi, saygı, sabır, sorumluluk, adalet, yardımseverlik, cömertlik, tevazu, diğerkâmlık, sağduyu.
Değer-Ahlak İlişkisi: Değerler, ahlakın temelini oluşturur. Ahlak bu değerler üzerine inşa edilir.
Örnek Hikâye:
- Kaan’ın oyuncak arabasını arkadaşına vermesi → cömertlik, dostluk, yardımseverlik.
Dini Dayanak:
- “Ey iman edenler! Kendinizin ve yakınlarınızın aleyhine bile olsa adaleti ayakta tutun.” (Nisa suresi, 135)
- “Sevdiğiniz şeylerden vermedikçe iyiliğe erişemezsiniz.” (Âl-i İmran suresi, 92)

Tanım: Bireyin kendi karar ve davranışlarının sonuçlarını üstlenmesi.
Ortak İyilik: Toplumu ilgilendiren kararların adaletli, vicdani ve faydalı olması gerekir.
Sorgulama Soruları:
- Kararım adil mi?
- Vicdanım rahat olur mu?
- Topluma faydalı olur mu?
Örnek Olay:
- Dedesi ve çatı ustası hikâyesi: İşçinin ücretini hemen ödemek → dürüstlük ve adalet.
Ahilik Teşkilatı: İffet, şecaat, hikmet, adalet üzerine kurulmuş; dürüstlük, cömertlik, vefa gibi değerleri yaymıştır.

Ahlaki İlkeler: Adalet, dürüstlük, yardımlaşma, sevgi, saygı, sabır, erdem.
Vicdan: İnsan için bir pusuladır. Yanlış huzursuzluk doğurur, doğru huzur verir.
Örnek Olay:
- Ceren’in defter hikâyesi: Fazladan aldığı defteri geri vermesi → dürüstlük, vicdanlılık.
Sonuç: Ahlaki ilkelere uygun kararlar bireysel mutluluk ve toplumsal birlik sağlar.