İNSAN KAYNAKLI AFETLER

---

1. İnsan Kaynaklı Afetler ve Nedenleri

Tanım:
İnsanların yanlış kararları, dikkatsizlikleri veya kasıtlı davranışları sonucunda ortaya çıkan ve toplumsal yaşamı olumsuz etkileyen olaylara insan kaynaklı afetler denir.

Nedenleri:

• Dikkatsizlik: Elektrik kablosunun açıkta bırakılması, araç kullanırken telefonla konuşmak.

• İhmal: Fabrikalarda güvenlik kurallarına uymamak, tren hatlarını bakım yapmadan işletmek.

• Kasıtlı Davranışlar: Terör saldırıları, sabotajlar, savaşlar.

• Bilgisizlik: Kimyasal maddelerin yanlış depolanması, ormanlık alanda ateş yakmak.

Dikkat:
Doğa olayları engellenemez, sadece etkileri azaltılabilir. Ancak insan kaynaklı afetlerin çoğu önlenebilir olaylardır.

Örnek:

• 2010 Meksika Körfezi petrol sızıntısı (Deepwater Horizon), deniz ekosistemine büyük zarar vermiştir.

• 2019 İzmir orman yangınlarının çoğu insan dikkatsizliği sonucu çıkmıştır.

---

2. Yangın Olayının Afete Dönüşme Nedenleri

Yangın Üçgeni: Yanıcı madde + Isı kaynağı + Oksijen.

Yangınların Afete Dönüşme Sebepleri:

• Yerleşim alanlarının ormanlarla iç içe olması.

• Anız yakılması ve sigara izmariti gibi dikkatsizlikler.

• Elektrik kontağı ve LPG tüpü patlamaları.

• Yaz aylarında yüksek sıcaklık ve kuraklık.

Örnekler:

• 2021 Antalya ve Muğla orman yangınları → binlerce hektar alan kül oldu.

• 2018 Yunanistan orman yangınlarında 650 bin dönüm arazi yok oldu.

Sonuçları:

• Ekonomik: Tarım ve turizm zarar görür.

• Çevresel: Orman canlıları yok olur, toprak verimsizleşir.

• Sosyal: Göçler yaşanır, barınma sorunu ortaya çıkar.

Önlemler:

• Ormanlık alanlarda ateş yakmamak.

• Yangın söndürme ekipmanlarını hazır bulundurmak.

• Yangın tatbikatları yapmak.

---

3. Ulaşım Sisteminden Kaynaklanan Kazalar

Tanım:
Kara, deniz, hava ve raylı sistemlerde yaşanan büyük kazalar da insan kaynaklı afetler arasında yer alır.

Nedenleri:

• İnsan hataları (hız, dikkatsizlik, yorgunluk).

• Teknik arızalar (bakımsız uçak, tren veya gemi).

• İletişim eksiklikleri.

✈️ Örnekler:

• 1977 Tenerife uçak kazası: 583 kişi öldü → dünyadaki en büyük havaalanı kazası.

• 2004 Sri Lanka tren kazası: Tsunami sonrası 1700 kişi hayatını kaybetti.

• Türkiye’de Pamukova tren kazası (2004): 41 kişi yaşamını yitirdi.

Sonuçları:

• Ulaşım güvenliği zedelenir.

• Büyük ekonomik kayıplar yaşanır.

• Çevre kirliliği (ör: tanker kazalarında denize petrol dökülmesi).

---

4. Endüstriyel Kazalar ve Etkileri

Tanım:
Sanayi tesislerinde kullanılan kimyasal, yanıcı veya patlayıcı maddelerin yanlış kullanımıyla ortaya çıkan kazalardır.

Örnekler:

• Bhopal (1984, Hindistan): Zehirli gaz sızıntısı → 18 bin ölüm, yüz binlerce hasta.

• Seveso (1976, İtalya): Kimyasal patlama → 2000’den fazla hayvan öldü, insanlar tahliye edildi.

• Beyrut (2020): 2750 ton amonyum nitratın patlaması → 200 ölüm, 300 bin kişi evsiz.

Etkileri:

• İnsan sağlığı: Solunum yolu hastalıkları, kanser.

• Çevre: Hava, su ve toprak kirlenir.

• Ekonomi: Fabrikalar kapanır, işsizlik artar.

Bilgi Kutusu:
Endüstriyel kazaların çoğu önceden alınacak basit tedbirlerle önlenebilir.

---

5. Nükleer, Biyolojik ve Kimyasal (KBRN) Kazalar

Nükleer Kazalar

• Çernobil (1986, Ukrayna): Radyasyon yüzünden Karadeniz Bölgesi’nde bile etkiler görüldü.

• Fukuşima (2011, Japonya): Deprem + Tsunami sonrası santral patladı.

Etkileri:

• Radyasyon → kanser, genetik bozukluklar.

• Tarım arazilerinin verimsizleşmesi.

• Bölgenin uzun yıllar kullanılamaz hale gelmesi.

Biyolojik Kazalar

• Virüs ve bakterilerin laboratuvardan sızması veya kasıtlı olarak yayılması.

• Örnek: 2001’de ABD’de yaşanan şarbon saldırıları.

Kimyasal Kazalar

• Tarım ilaçlarının yanlış kullanımı.

• Sanayi tesislerinden zehirli gaz sızıntıları.

Önlemler:

• KBRN maddeler güvenli şekilde depolanmalı.

• Halk erken uyarı sistemleriyle bilgilendirilmeli.

• Olası sızıntılarda maske, eldiven, koruyucu kıyafet kullanılmalı.

---

TABLO: İnsan Kaynaklı Afetler – Nedenleri – Sonuçları – Önlemleri

 

DEĞERLENDİRME SORULARI

1. İnsan kaynaklı afetlerin doğa kaynaklı afetlerden farkı nedir?

2. Yangınların afete dönüşmesinde en büyük pay hangi nedene aittir?

3. Dünyada yaşanmış iki endüstriyel kazayı açıklayınız.

4. Çernobil faciasının Türkiye’ye etkilerini araştırınız.

5. KBRN’nin açılımını yazınız ve her birine birer örnek veriniz.