Afet Bilinci I Dersi 2. Ünite Özeti

Afet Bilinci
Yazar Sosyal Bilgiler

Yerleşim Yerleri ve Afet Riski

İnsanlık tarih boyunca yerleşim yeri seçerken su kaynaklarına yakınlık, verimli topraklar ve iklim koşullarını dikkate almıştır. Ancak günümüzde nüfus artışı ve şehirleşme baskısı nedeniyle insanlar çoğu zaman afet risklerini göz ardı ederek yerleşim alanları kurmaktadır.

  • Fay hatları üzerine inşa edilen binalar deprem tehlikesini,

  • Dere yataklarına yapılan yerleşimler sel ve taşkın riskini,

  • Dik yamaçlara kurulan evler ise heyelan tehlikesini beraberinde getirir.

Dikkat! Yerleşim alanları belirlenirken geçmişte yaşanan afetlerin kayıtları incelenmeli ve riskli bölgelerden uzak durulmalıdır.

Depremi Tanıyorum

  • Tanım: Yer kabuğunda biriken enerjinin fay hatlarının kırılmasıyla açığa çıkması ve bu enerjinin dalgalar halinde yayılmasıdır.

  • Büyüklük: Depremin açığa çıkardığı enerji miktarıdır (Richter ölçeği ile ölçülür).

  • Şiddet: Depremin insanlar ve yapılar üzerindeki etkisini gösterir.

Türkiye, dünyanın en etkin deprem kuşaklarından biri olan Alp-Himalaya deprem kuşağı üzerinde yer almaktadır. Bu nedenle ülkemizin çok büyük bir kısmı deprem tehlikesi altındadır.

Örnek:

  • 17 Ağustos 1999 Marmara Depremi → 17 binden fazla kişi hayatını kaybetti.

  • 6 Şubat 2023 Kahramanmaraş Depremleri → 11 ilde milyonlarca insan etkilendi.

Deprem Öncesi, Esnası ve Sonrası

Deprem Öncesi

  • Eşyalar sabitlenmeli, ağır eşyalar üst raflara yerleştirilmemeli.

  • Aile bireyleriyle Acil Durum Toplanma Planı yapılmalı.

  • Bir Afet Çantası hazırlanmalı (su, yiyecek, radyo, el feneri, pilli cihazlar, ilaçlar).

Deprem Esnasında

  • Çök-Kapan-Tutun hareketi yapılmalı.

  • Asansör, merdiven, pencere kenarlarından uzak durulmalı.

  • Açık alanda ise bina ve direklerden uzak durulmalı.

Deprem Sonrasında

  • Gaz, elektrik ve su vanaları kapatılmalı.

  • Belirlenen toplanma alanına gidilmeli.

  • Telefonlar yalnızca acil durumlarda kullanılmalı.

Unutmayalım: Deprem sırasında panik yapmak, depremden daha çok zarar verebilir.

Enkaz Altında Yapılması Gerekenler

Bir deprem sonrası insanların en büyük korkularından biri enkaz altında kalmaktır. Bu durumda:

  • Panik yapılmamalı, sakin kalınmalı.

  • Tozdan korunmak için ağız ve burun bir bezle kapatılmalı.

  • Kibrit ve çakmak kullanılmamalı (gaz kaçağı olabilir).

  • Ses yerine boru, duvar veya metal yüzeylere vurarak yardım istenmeli.

  • Varsa cep telefonuyla konum bildirilmeli.

Altın Kural: Enkaz altında kalan kişi enerjisini korumalıdır.

Sel ve Taşkın Olayları

  • Sel: Suların kuru alanları kaplaması.

  • Taşkın: Akarsu yataklarının taşıp çevresine yayılması.

Nedenleri

  • Ani ve şiddetli yağışlar.

  • Hızlı kar erimeleri.

  • Yanlış kentleşme (dere yataklarına yapılan evler).

  • Altyapı yetersizliği.

  • Bitki örtüsünün tahrip edilmesi.

  • Küresel iklim değişikliği.

Sonuçları

  • Can ve mal kayıpları.

  • Tarım alanlarının zarar görmesi.

  • Köprü, yol ve altyapının bozulması.

  • Salgın hastalıkların ortaya çıkması.

Sel ve Taşkına Karşı Alınması Gereken Önlemler

  • Dere yataklarına yerleşim yapılmamalı.

  • Erken uyarı sistemleri kurulmalı.

  • Yağmur suyu tahliye kanalları düzenli temizlenmeli.

  • Ormanlar korunmalı, ağaçlandırma yapılmalı.

  • Aile afet planı hazırlanmalı.

  • Elektrik tesisatları bodrum yerine yüksek bölgelere kurulmalı.

Türkiye’de Sel ve Taşkın Riski Olan Yerler

  • Karadeniz Bölgesi: Kastamonu, Bartın, Rize, Artvin.

  • Marmara Bölgesi: İstanbul ve çevresi.

  • İç Anadolu: Konya Ovası (ani yağışlar).

  • Akdeniz ve Ege: Kısa süreli ve yoğun yağışlarda sel riski yüksektir.

Özellikle Karadeniz Bölgesi, yoğun yağış ve dik yamaçlı arazisi nedeniyle en riskli bölgedir.

Sel ve Taşkında Yapılması Gerekenler

  • Sel sırasında alçak bölgelerden uzaklaşılmalı.

  • Araçla suyun içine girilmemeli.

  • Yetkililerin uyarıları dikkate alınmalı.

  • Bodrum katlar terk edilmeli, üst katlara çıkılmalı.

Sel ve Taşkından Sonra Yapılması Gerekenler

  • Yetkililer güvenli olduğunu söylemeden evlere girilmemeli.

  • Sel sularının bulaştırdığı mikroplara karşı yalnızca kaynatılmış veya ambalajlı su kullanılmalı.

  • Elektrik çarpmasına karşı sigortalar kapatılmalı.

  • Çamur ve enkaz temizliğinde koruyucu kıyafet giyilmeli.

Kütle Hareketlerinin Afete Dönüşmesi

  • Heyelan: Eğimli yamaçlarda toprağın kayması.

  • Kaya Düşmesi: Dağlık bölgelerde kayaların koparak düşmesi.

  • Çığ: Kar kütlesinin yamaçtan aşağı kayması.

Nedenleri

  • Yoğun yağış.

  • Ormansızlaşma.

  • Yol ve inşaat çalışmaları.

  • Eğimli arazi yapısı.

Sonuçları

  • Ulaşımın aksaması.

  • Ev ve tarım alanlarının zarar görmesi.

  • Can kayıpları.

Heyelana Karşı Alınması Gereken Önlemler

  • Eğimli yamaçlarda ağaçlandırma yapılmalı.

  • İstinat duvarları yapılmalı.

  • Riskli bölgelerde yapılaşmaya izin verilmemeli.

  • Yamaçların altı bilinçsizce kazılmamalı.

Türkiye’de Heyelan Riski Yüksek Yerler

  • Karadeniz Bölgesi: Rize, Trabzon, Artvin, Giresun.

  • Marmara Bölgesi: Zonguldak çevresi.

  • Doğu Anadolu: Erzurum, Bingöl çevresi.

Heyelan Esnasında Yapılması Gerekenler

  • Hemen yamaçlardan uzaklaşılmalı.

  • Araçlar terk edilmeli.

  • Yetkililerin yönlendirmelerine uyulmalı.

  • Açık alanlarda güvenli yerlere gidilmeli.

Heyelan Sonrası Yapılması Gerekenler

  • Elektrik, gaz ve su hatları kontrol edilmeli.

  • Enkaz altındakiler için arama kurtarma ekiplerine haber verilmeli.

  • Yeni heyelan riski olabileceği için dikkatli olunmalı.

  • Riskli alanlara tekrar girilmemeli.

Genel Değerlendirme

  • Afetlerin önlenmesi mümkün değildir, fakat zararlarının azaltılması mümkündür.

  • Yerleşim yeri seçiminde dikkatli olunmalı, afet bilinci küçük yaşta kazandırılmalıdır.

  • AFAD, Kızılay ve diğer kurumların çalışmaları toplumun afetlere karşı daha dayanıklı olmasını sağlar.

  • Bilinçli bireyler ve hazırlıklı toplum, afetlerin etkilerini en aza indirir.

Bunları da beğenebilirsin Yazarın diğer içerikleri