Afet Bilinci I Dersi 1. Ünite Özeti

Afet Bilinci
Yazar Sosyal Bilgiler

1. ÜNİTE: DOĞA VE İNSAN ETKİLEŞİMİ

Ayrıntılı Ders Notları (Genişletilmiş)

1. Tehlike, Risk ve Afet Kavramları

  • Tehlike

    • İnsan, çevre ve toplum üzerinde zarara yol açabilecek durum.

    • Kaynağı doğa, insan veya teknoloji olabilir.

    • Örnek: Şiddetli yağmur, yanardağ patlaması, kimyasal fabrika sızıntısı.

  • Risk

    • Tehlikenin gerçekleşme olasılığıdır.

    • İnsanların tedbirsizliği riski artırır, bilinçli davranışlar ise azaltır.

    • Örnek: Şiddetli yağmurda dere yatağına yakın yolda araç kullanmak.

  • Afet

    • Toplumun normal yaşamını durduran, fiziksel, ekonomik ve sosyal kayıplara yol açan olaydır.

    • Afet, olayın kendisi değil; ortaya çıkardığı sonuçtur.

    • Örnek: 6 Şubat 2023 Kahramanmaraş Depremi, 1999 Marmara Depremi.

  • Acil Durum

    • Yaralanmalara, can kayıplarına, fiziksel hasara veya çevresel zararlara neden olan, toplumsal faaliyetleri aksatan beklenmedik olay.

    • Örnek: Büyük trafik kazaları, sel baskını.

Unutma:
Her doğa olayı afet değildir. Bir olayın afete dönüşmesi için can veya mal kaybına neden olması gerekir.

2. Afet Türleri

A. Doğa Kaynaklı Afetler

  • Deprem: Yer kabuğundaki fay hatlarının kırılması sonucu oluşur.

  • Heyelan: Eğimli arazilerde toprağın kayması.

  • Çığ: Kar yığınının eğimli yamaçtan kayarak aşağı inmesi.

  • Sel ve Taşkın: Yoğun yağışların akarsu yataklarını taşırması.

  • Fırtına ve Hortum: Şiddetli rüzgâr hareketleri.

  • Kuraklık ve Kıtlık: Uzun süre yağış olmaması.

  • Orman Yangını: Çoğunlukla insan kaynaklı, bazen yıldırım gibi doğal sebeplerle.

  • Tsunami: Deniz tabanındaki deprem veya volkanik patlama sonucu oluşan dev dalgalar.

  • Volkanik Patlama: Lav ve kül püskürmeleri.

  • Erozyon: Toprağın su veya rüzgârla taşınması.

  • Salgın Hastalıklar: Virüs, bakteri vb. nedeniyle büyük kitleleri etkileyen hastalıklar (Domuz gribi, Covid-19).

B. İnsan Kaynaklı Afetler

  • Yangınlar: Ormanda ateş yakma, dikkatsizlik sonucu çıkabilir.

  • Endüstriyel Kazalar: Fabrika, rafineri, maden gibi sanayi alanlarında yaşanan kazalar.

  • Nükleer, Biyolojik, Kimyasal Kazalar (NBK): Radyasyon sızıntıları, biyolojik tehlikeler.

  • Ulaşım Kazaları: Tren, uçak, gemi, metro gibi araçlarda büyük can kayıplı kazalar.

  • Kalabalık Kazaları: Stadyumlarda, konserlerde, izdiham olaylarında yaşanan kazalar.

3. İnsanların Afetlere Etkisi

  • Yanlış Yerleşim:

    • Fay hattına ev yapmak.

    • Dere yataklarına yerleşmek.

    • Volkanik bölgelere yakın şehir kurmak.

  • Çevre Tahribatı:

    • Ormansızlaşma → Sel ve erozyon artar.

    • Su kaynaklarının bilinçsiz tüketimi → Kuraklık.

  • Şehirleşme Hataları:

    • Mazgalların temizlenmemesi → Su baskınları.

    • Aşırı betonlaşma → Yağmur suları emilemez, sel oluşur.

  • İklim Değişikliği:

    • Fosil yakıt kullanımı → Küresel ısınma → Fırtına, kuraklık, sel gibi olaylar artar.

Örnekler:

  • 2004 Hint Okyanusu Depremi ve Tsunamisi → 14 ülkede 5 milyon insan evsiz kaldı.

  • 2023 Fas Depremi → Ulaşım, elektrik ve altyapı çöktü.

  • 2020 Brezilya sel felaketi → Binlerce kişi evsiz kaldı.

4. Afetler ve Bilinçli Toplum

  • Neden Bilinçli Olmalıyız?

    • Afetleri engelleyemeyiz ama zararlarını azaltabiliriz.

    • “Deprem öldürmez, ihmal öldürür.” sözü, önlem almanın önemini anlatır.

  • Bilinçli Toplumun Özellikleri:

    1. Afet öncesi eğitim alır, tatbikat yapar.

    2. Ev, okul, iş yeri için afet planı hazırlar.

    3. Afet sigortası (DASK) yaptırır.

    4. Afet sırasında panik yapmaz, resmi uyarılara uyar.

    5. Afet sonrası yardımlaşma ve dayanışma gösterir.

  • Önemli Uygulamalar:

    • Zorunlu Deprem Sigortası (DASK): Deprem sonrası zararları karşılar.

    • Erken Uyarı Sistemleri (İKAS): Sel, fırtına, deprem gibi tehlikelerde halkı bilgilendirir.

    • AFAD Acil Mobil Uygulaması: Acil durumda konum ve iletişim desteği sağlar.

    • Dezenformasyona karşı dikkat: Asılsız haberler panik yaratır, arama-kurtarmayı engeller.

5. İlk Yardım

  • Tanım:
    Sağlık görevlileri gelene kadar mevcut imkânlarla yapılan ilk müdahale.

  • Amaç:

    • Hayati tehlikeyi ortadan kaldırmak.

    • Yaralının durumunun kötüleşmesini engellemek.

    • Yaşamsal fonksiyonlarını sürdürmesini sağlamak.

  • Temel Aşamalar (3K):

    1. Koruma: Önce ortamı güvenli hâle getirmek (gazı, elektriği kesmek).

    2. Bildirme: 112 Acil Çağrı Merkezi’ni aramak, doğru bilgi vermek.

    3. Kurtarma: Yaralıya bilinçli ve sıralı şekilde müdahale etmek.

  • İlk Yardımcının Özellikleri:

    • Sakin ve kararlı.

    • Etik kurallara uyan.

    • Bilmediği konuda müdahale etmeyen.

    • Eğitimini sürekli yenileyen.

  • Etik Kurallar:

    • Mahremiyete saygı.

    • Bilgiyi gizli tutma.

    • Riskli uygulamalara girmeme.

6. Afet ve Acil Durumlarda Görev Alan Kuruluşlar

  1. AFAD (Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı)

    • Afet öncesi → Eğitim, planlama.

    • Afet sırasında → Arama-kurtarma, acil müdahale.

    • Afet sonrası → İyileştirme, koordinasyon.

  2. Türk Kızılay

    • Afetzedelere barınma, beslenme ve sağlık hizmeti.

    • Kan bağışı organizasyonu.

    • Uluslararası insani yardımlar.

  3. İl Afet ve Acil Durum Müdürlükleri

    • Yerelde risk analizi yapar.

    • Afet sonrası hasar tespiti.

    • Eğitim ve tatbikat düzenler.

  4. Türkiye Afet Müdahale Planı (TAMP)

    • Tüm kurum ve kuruluşların görevlerini belirler.

    • Hızlı, etkili, koordineli müdahale sağlar.

  5. Uluslararası Kuruluşlar

    • BM, UNICEF, Dünya Sağlık Örgütü, Dünya Gıda Programı → Afetlerde destek sağlar.

    • Uluslararası dayanışmayı güçlendirir.

  6. Sivil Toplum Kuruluşları (STK)

    • Gönüllülerin katılımını sağlar.

    • Afet sonrası toplumsal dayanıklılığı artırır

Bunları da beğenebilirsin Yazarın diğer içerikleri