DOĞA KAYNAKLI AFET TÜRLERİ

---

1. Çığ Olayının Afete Dönüşmesi

Tanım:
Çığ; dağlık ve eğimli bölgelerde kar kütlelerinin yer çekimi etkisiyle dengesini kaybederek hızla aşağıya doğru kaymasıdır. Çoğu zaman doğa olayıdır, ancak insan yaşamını ve faaliyetlerini olumsuz etkilediğinde afete dönüşür.

Nedenleri:

• Yamaç eğiminin fazla olması (30°–45° en riskli açıdır).

• Ani sıcaklık değişimleri (gündüz eriyen karın gece donması).

• Yoğun kar yağışı ve rüzgârın karı belli bir bölgede biriktirmesi.

• Ormansızlaşma (ağaçların kesilmesi, köklerin karı tutamaması).

• Yol ve tünel yapımı sırasında dağların doğal yapısının bozulması.

Sonuçları:

• Yerleşim alanlarının, yolların ve köprülerin kapanması.

• Büyük can ve mal kayıpları.

• Hayvancılıkla uğraşan köylerin zarar görmesi.

Örnek Olay:
2020 yılında Van Bahçesaray’da art arda meydana gelen çığ olaylarında 41 vatandaşımız hayatını kaybetmiş, onlarca araç ve ev zarar görmüştür.

---

2. Türkiye’de Çığ Riski Yüksek Olan Yerler

Türkiye’nin yüksek dağlık yapısı ve karasal iklim koşulları çığ riskini artırmaktadır.

• Doğu Anadolu Bölgesi: Erzurum, Erzincan, Bingöl, Bitlis, Van, Hakkâri, Muş.

• Doğu Karadeniz Bölgesi: Rize, Artvin, Trabzon’un yüksek kesimleri.

• Diğer Bölgeler: Bayburt, Gümüşhane, Malatya çevresindeki yüksek dağlık alanlar.

AFAD verilerine göre 1950’den günümüze 2000’e yakın çığ olayı yaşanmış, 1400’den fazla kişi hayatını kaybetmiştir.

---

3. Çığ Tehlikesine Karşı Alınacak Önlemler

Çığ Öncesinde:

• Riskli bölgelere yerleşim yapılmamalı.

• Kar çitleri, çığ barajları ve setler inşa edilmeli.

• Ormanlar korunmalı, ağaçlandırma yapılmalı.

• Meteoroloji ve AFAD uyarıları takip edilmeli.

• Çığ bölgelerinde yaşayanlar için erken uyarı sistemleri kurulmalı.

Çığ Esnasında:

• Panik yapılmamalı.

• Yüzeyde kalabilmek için yüzme hareketi yapılmalı.

• Çığın kenarına doğru hareket edilmeli, mümkünse ağaç veya kayalara tutunulmalı.

• Ağız kapatılarak nefes korunmalı.

Çığ Sonrasında:

• Yeni çığ ihtimaline karşı dikkatli olunmalı.

• Çığ altında kalanlar için çığ sondası, termal kamera, arama köpekleri kullanılmalı.

• Profesyonel ekipler (AFAD, UMKE, JAK) dışında kimse kontrolsüz arama yapmamalı.

---

4. Fırtına Olayının Afete Dönüşmesi

Tanım:
Fırtına, saatteki hızı 62 km’nin üzerine çıkan şiddetli rüzgârlardır. Bazen yağmur, dolu ve hortumla birlikte daha yıkıcı hale gelir.

Afete Dönüşmesi:

• Çatılara, seralara ve enerji hatlarına zarar verdiğinde,

• Tarım ürünlerini yok ettiğinde,

• Ulaşım ve haberleşmeyi aksattığında fırtına afete dönüşür.

Örnek Olay:
2017 yılında Antalya’da yaşanan hortum ve fırtına felaketinde 2000’den fazla sera zarar görmüş, milyonlarca liralık ekonomik kayıp oluşmuştur.

---

5. Kuraklık Tehlikesinin Nedenleri

• Yağışların azalması.

• Küresel iklim değişikliği.

• Yeraltı ve yerüstü su kaynaklarının aşırı kullanımı.

• Ormanların yok edilmesi.

• Tarımda yanlış sulama teknikleri (vahşi sulama).

Kuraklık yavaş geliştiği için fark edilmesi güçtür; ancak etkileri uzun süreli ve yıkıcıdır.

---

6. Türkiye’de Kuraklığın Ekonomik, Çevresel ve Sosyal Etkileri

Ekonomik Etkiler:

• Tarımsal üretim azalır → gıda fiyatları artar.

• Hayvancılıkta yem ve su sıkıntısı yaşanır.

• Hidroelektrik santrallerinde üretim düşer.

Çevresel Etkiler:

• Göller ve akarsular kurur (örneğin: Tuz Gölü).

• Biyolojik çeşitlilik azalır.

• Toprak verimliliği düşer, çölleşme başlar.

Sosyal Etkiler:

• İçme suyu sıkıntısı ve kesintiler.

• Göç hareketleri.

• Sağlık sorunları (yetersiz beslenme, su kaynaklı hastalıklar).

Dikkat!
Kuraklık, dünyada en fazla insanı etkileyen doğal afet türlerinden biridir.

---

7. Erozyon Tehlikesi

Tanım: Toprağın, su ve rüzgâr etkisiyle taşınarak verimli üst tabakasını kaybetmesidir.

Nedenleri:

• Ormansızlaşma.

• Yanlış tarım uygulamaları (eğimli arazide sürüm).

• Aşırı otlatma.

• İklim değişiklikleri.

Sonuçları:

• Tarım alanlarının verimsizleşmesi.

• Barajların dolması (sediment birikimi).

• Göçlerin artması.

Türkiye’de özellikle İç Anadolu ve Doğu Anadolu bölgeleri erozyona açıktır.

---

8. Salgın Hastalıklar

Tanım:
Kısa sürede geniş bir bölgede çok sayıda insanı etkileyen bulaşıcı hastalıklardır.

Afetlerle Bağlantısı:
Deprem, sel, savaş gibi durumlarda barınma ve temiz su sorunları yaşanır. Bu da salgın hastalıkların yayılmasına neden olur.

Örnekler:

• Tarihte veba ve kolera milyonlarca insanın ölümüne yol açmıştır.

• 1918 İspanyol Gribi → 50 milyondan fazla insan hayatını kaybetmiştir.

• Covid-19 pandemisi (2019–2022) → küresel ölçekte sosyal, ekonomik ve sağlık sorunları doğurmuştur.

Önlemler:

• Temiz içme suyu sağlanmalı.

• Aşı ve sağlık hizmetleri güçlendirilmeli.

• Hijyen kurallarına uyulmalı.

• Kalabalık yaşam alanları kontrol altına alınmalı.

 

TABLO: Afet Türleri, Nedenleri ve Önlemler