631 Türkistan’da Kurulan Türk Devletlerinin Medeniyetimize Katkıları Açık Uçlu Soruları ve Cevapları

Açık Uçlu Sorular6. Sınıf 3. Öğrenme Alanı
Yazar Erkan İsanmaz
Bu çalışma çalışma öğrencilerin Türkistan’da Kurulan İlk Türk Devletlerinin Medeniyetimize Katkıları ile ilgili neden-sonuç ilişkisi kurma ve metinden çıkarım yapma becerilerini geliştirmeyi amaçlamaktadır.
Soru 1:

“Kut” anlayışı nedir ve bu anlayışın Türk devlet yönetimindeki olumlu ve olumsuz etkileri nelerdir?

Cevap:

Kut anlayışı, Türk hükümdarlarına devleti yönetme yetkisinin ve gücünün Gök Tanrı tarafından verildiğine inanılmasıdır.

  • Olumlu Etkisi: Hükümdarın otoritesini güçlendirir ve halkın ona itaat etmesini sağlar.

  • Olumsuz Etkisi: Kutun kan yoluyla babadan oğula ve hanedanın diğer erkek üyelerine geçtiğine inanılırdı. Bu durum, hükümdar öldüğünde hanedan üyeleri arasında taht kavgalarına yol açar ve devletlerin kısa sürede yıkılmasına veya bölünmesine neden olurdu.

Soru 2:

İlk Türk devletlerinde devlet işlerinin görüşüldüğü meclis olan “Kurultay”ın (Toy) özelliklerini açıklayınız. Bu meclisin demokratik nitelik taşıdığına dair kanıtlar nelerdir?

Cevap:

Kurultay, devletin siyasi, askeri, ekonomik ve kültürel meselelerinin görüşülüp karara bağlandığı bir danışma meclisidir .

Demokratik Nitelikleri: Kurultaya sadece kağan değil; kağanın eşi olan Hatun, boy beyleri ve devletin ileri gelenleri de katılırdı. Hatun’un meclise katılması ve oy hakkının olması, kadınların yönetimde söz sahibi olduğunu gösterir. Ayrıca kararların danışılarak alınması demokratik bir özelliktir.

Soru 3:

Asya Hun Hükümdarı Mete Han tarafından uygulanan “İkili Teşkilat” sistemi neden uygulanmıştır? 

Cevap:

İkili teşkilat, devlet yönetimini kolaylaştırmak amacıyla ülkenin Doğu ve Batı olarak ikiye ayrılarak yönetilmesidir. Kutsal sayılan Doğu’yu Kağan (Hükümdar) yönetirken, Batı’yı ise “Yabgu” unvanını alan hanedandan bir üye yönetirdi.

Soru 4:

Mete Han’ın dünya askerlik tarihine kazandırdığı onluk sistemin özellikleri ve önemi hakkında bilgi veriniz.

Cevap:

Onluk sistem, ordunun 10, 100, 1.000 ve 10.000 kişilik birliklere ayrılarak yönetilmesidir. Bu sistemde birliklerin başında onbaşı, yüzbaşı, binbaşı ve tümenbaşı gibi komutanlar bulunurdu.

Önemi: Bu sistem ordunun emir-komuta zinciri içinde hızlı ve düzenli hareket etmesini sağlamıştır. Günümüzde Türk Kara Kuvvetleri’nin kuruluş tarihi olarak Mete Han’ın tahta çıktığı MÖ 209 yılı kabul edilir ve bu sistem dünyadaki birçok modern ordu tarafından örnek alınmıştır.

Soru 5:

Türklerin savaşlarda kullandığı “Turan Taktiği” (Kurt Oyunu / Hilal Taktiği)’nin uygulanışı hakkında bilgi veriniz.

Cevap:

Bu taktik üç aşamadan oluşurdu:

  1. Türk birlikleri düşmanla karşılaşıp bir süre savaştıktan sonra sahte bir geri çekilme (kaçıyor gibi yapma) uygularlardı.

  2. Düşman, Türklerin kaçtığını sanıp düzensiz bir şekilde takibe başlardı.

  3. Düşman, önceden belirlenen pusu alanına (vadi, hilal şeklindeki birliklerin ortası) çekildiğinde, pusu kuran askerler ortaya çıkar ve düşmanı çember içine alarak yok ederdi

Soru 6:

“Ordu-Millet” anlayışı ne demektir?  

Cevap:

Türklerde askerlik özel bir meslek değil, vatan borcu olarak görülürdü. Ücretli askerlik yoktu. Kadın-erkek, genç-yaşlı herkes her an savaşa hazır durumdaydı. Bu topyekûn hazır olma durumuna “Ordu-Millet” anlayışı denir.

Soru 7:

Türkistan’ın coğrafi özellikleri, ilk Türk devletlerinin ekonomik faaliyetlerini ve yaşam tarzını nasıl şekillendirmiştir?

Cevap:

Türkistan karasal iklime sahip, bozkırlarla kaplı bir bölgedir. Tarım alanları sınırlı olduğu için temel geçim kaynağı hayvancılık olmuştur. Hayvanlara otlak bulmak amacıyla mevsimlere göre yer değiştirdikleri konargöçer (yarı göçebe) bir yaşam tarzı benimsemişlerdir. Bu yaşam tarzı nedeniyle kalıcı mimari eserler yerine taşınabilir sanat eserleri (çadır, halı, kilim vb.) gelişmiştir.

Soru 8:

Uygur Devleti’nin yaşam tarzı diğer Türk devletlerinden (Hun ve Göktürk) nasıl farklılaşmıştır? Bunun temel sebebi nedir?

 Cevap:

Asya Hun ve Göktürkler konargöçer yaşayıp hayvancılıkla uğraşırken, Uygurlar yerleşik hayata geçen ilk Türk devleti olmuştur.

Sebebi: Uygurlar, Bögü Kağan döneminde Manihaizm dinini benimsemişlerdir. Bu din et yemeyi ve savaşmayı yasakladığı için Uygurlar hayvancılığı bırakıp tarıma yönelmiş, tarım yapabilmek için de yerleşik hayata geçerek şehirler, tapınaklar ve saraylar inşa etmişlerdir.

Soru 9:

“Töre” nedir? Törenin değişmez hükümleri nelerdir?

Cevap:

Töre, yazılı olmayan ancak devlet ve toplum hayatını düzenleyen, kağanın bile uymak zorunda olduğu hukuk kurallarıdır (sözlü anayasa) .

Değişmez Hükümleri: Könilik (Adalet), Uzluk (İyilik/Faydalılık), Tüzlük (Eşitlik) ve Kişilik (İnsanlık).

 

Soru 10:

Orhun Kitabeleri’nin (Göktürk Yazıtları) Türk tarihi açısından önemi nedir?

Cevap:

  1. Türk tarihinin ve edebiyatının bilinen ilk yazılı belgeleridir.

  2. “Türk” adının geçtiği ilk Türkçe metinlerdir.

  3. Devlet adamlarına ve halka öğütler verir, devletin nasıl yönetilmesi gerektiğini anlatır (Siyasetname özelliği taşır).

  4. Türklerin bağımsızlık mücadelesini ve Çin entrikalarına karşı uyanık olunması gerektiğini anlatır.

Soru 11:

İlk Türk devletlerinde görülen “Balbal” nedir ve ne amaçla dikilirdi?  

Cevap:

Balbal, ölen bir kahramanın veya devlet adamının mezarının başına dikilen küçük taş heykellerdir. İnanışa göre, ölen kişinin hayattayken öldürdüğü düşman sayısını temsil eder ve bu düşmanların ahirette o kişiye hizmet edeceğine inanılırdı.

Soru 12:

İlk Türk devletlerinde sanat eserlerinde sıkça hayvan üslubunun kullanılmasında etkili olan unsur nedir?

Cevap:

Türklerin doğa ile iç içe yaşamaları ve konargöçer yaşam tarzı bu sanat anlayışını doğurmuştur. Taşınabilir eşyalar üzerine, çevrelerinde gördükleri ve güç sembolü olan hayvanları işlemişlerdir.

Soru 13:

I. Göktürk Devleti’nin “Türk” adını kullanması tarihî açıdan neden önemlidir?

Cevap:

I. Göktürk Devleti, tarihte “Türk” adını resmi devlet adı olarak kullanan ilk devlettir. Bu durum, devletin milliyetçi (ulusal) bir bilince ve yapıya sahip olduğunu gösteren en önemli kanıttır.

Soru 14:

Çin Seddi’nin yapılmasının temel askeri ve siyasi nedeni nedir?

Cevap:

Çin İmparatorluğu, Asya Hun Devleti’nin (özellikle Mete Han dönemindeki) güçlü akınlarını durdurmak ve Türklerin Kuzey Çin topraklarına girmesini engellemek amacıyla savunma hattı olarak Çin Seddi’ni inşa etmiştir.

Soru 15:

Türklerin demircilik ve madencilik alanındaki yetenekleri onlara askeri alanda nasıl bir avantaj sağlamıştır?

Cevap:

Türkler demiri işleyerek kılıç, kalkan, mızrak ve ok uçları (temren) gibi dayanıklı silahlar üretmişlerdir. Maden işçiliğindeki bu ustalık, ordunun silah ihtiyacını kendi kendine karşılamasını sağlamış ve düşmanlarına karşı teknolojik bir üstünlük kurmalarına yardımcı olmuştur.

Soru 16:

II. Göktürk Devleti’nin kurucusu Kutluk Kağan’a neden “İlteriş” unvanı verilmiştir?

Cevap:

Kutluk Kağan, Çin esareti altında dağılmış olan Türk boylarını yeniden bir araya getirip devleti ikinci kez kurduğu için ona “derleyen, toplayan, birleştiren” anlamına gelen İlteriş ünvanı verilmiştir.

Soru 17:

Asya Hun ve Göktürk devletlerinde hapis cezalarının günümüzdeki gibi uzun süreli olmamasının (kısa süreli olmasının) temel sebebi nedir?

Cevap:

Temel sebep konargöçer yaşam tarzıdır. Sürekli yer değiştiren, yaylak ve kışlak arasında göç eden bir toplumda, insanları uzun süre kapalı bir yerde (hapishanede) tutmak mümkün olmadığı için cezalar genellikle kısa süreli hapis veya hafif suçlarda tazminat şeklinde uygulanmıştır.

Soru 18:

Asya Hun Hükümdarı Mete Han, Çin’i askeri olarak yenmesine ve işgal edecek gücü olmasına rağmen neden Çin topraklarına yerleşmemiştir?

Cevap:

Mete Han, kalabalık Çin nüfusu içinde Türklerin kendi millî kimliklerini (benliklerini) kaybetmelerini ve asimile olmalarını engellemek istemiştir . Bu nedenle Çin’i sadece vergiye bağlamayı tercih etmiştir .

Soru 19:

Türk tarihine ait önemli destanları ve ait oldukları devletleri yazınız.

Cevap:

  • Oğuz Kağan Destanı: Asya Hun Devleti

  • Bozkurt ve Ergenekon Destanları: Göktürkler

  • Türeyiş ve Göç Destanları: Uygurlar

Soru 20:

Türklerin ana yurdu olan “Türkistan”ın coğrafi sınırları (doğu, batı, kuzey, güney) nerelerdir? Cevap:

Cevap:

  • Kuzey: Sibirya .

  • Güney: Himalaya Dağları .

  • Batı: Hazar Denizi .

  • Doğu: Kingan Dağları .

Bunları da beğenebilirsin Yazarın diğer içerikleri