Zaman İçinde Değişen Rollerim Ders Notu
- Temel Kavramlar ve Tanımlar
Rol, bir işte bir kimsenin üzerine düşen görev olarak tanımlanır. Rol, aynı zamanda bireyin bir grup veya topluluk içindeki görev ve sorumluluklarına denir. Roller, görevlerimiz ya da toplumun bizden beklediği davranışlar olarak da ifade edilebilir.
Grup, ortak görüşlere ve çıkarlara sahip bireylerin oluşturduğu topluluğa veya görüşleri, çıkarları bir olan kimseler bütününe denir.
Hak, bireylerin sahip oldukları yetki, avantaj veya özgürlüklerdir.
Sorumluluk ise, bir birey veya grubun üstlendiği görevlerin gerekliliklerini yerine getirmesidir.
Roller ve Grupların Özellikleri
Gruplar
İnsanlar, doğdukları andan itibaren çeşitli gruplara üye olurlar. Hayatımız boyunca farklı gruplara dâhil olur ve bu gruplar içinde çeşitli roller üstleniriz.
- İlk Grup: Hayatımızdaki ilk grup ailemizdir. Aile içinde üstlenilen roller (çocuk, kardeş gibi), ilk sosyal deneyimlerimizi oluşturur ve temel ilişki becerilerini geliştirir.
- Grup Örnekleri: Aile, Okul, Arkadaş, Akraba, Sınıf, Koro, Meslek Grubu, Hobi Kulübü, Dernekler, Spor Takımları ve Sivil Toplum Kuruluşları dâhil olabileceğimiz gruplara örnektir.
- Grup Türleri: Bazı gruplar geçici olabilir (sınıf arkadaşlığı gibi), bazıları ise kalıcıdır (aile gibi).
- Etkileri: Dâhil olduğumuz gruplar; kişisel gelişimimizi, sosyal becerilerimizi ve topluma uyum sürecimizi etkiler.
Roller
Roller, içinde bulunduğumuz gruba veya kuruma göre değişebilir veya çeşitlilik gösterebilir. Bir kişi aynı anda birden fazla role sahip olabilir. Bireyler, tek bir grup içinde bile farklı roller üstlenebilirler (örneğin, Ayşegül aile içinde evlat, kardeş, abla ve torun rollerini üstlenebilir). Gün içinde bile rollerimizin çeşitli olduğunu yaşayabiliriz (örneğin, bir okul müdürü akşam markete gittiğinde müşteri rolündedir).
- Doğuştan Kazanılan Roller: Rollerimizin bir kısmı doğuştan sahip olduğumuz rollerdir. Bu roller biyolojik özelliklerimizden kaynaklanır ve herhangi bir ilgi veya yeteneği gerektirmez. Evlat, kardeş ve torun olmak bu rollere örnektir ve bunları seçme imkanımız yoktur.
- Sonradan Kazanılan Roller: Bazı rollerimize isteyerek, çalışarak ve başarı göstererek sonradan sahip oluruz. Sınıf başkanı olmak, takım kaptanı olmak, solist olmak gibi roller bu kategoriye girer.
Hak ve Sorumluluk İlişkisi
İçinde bulunduğumuz gruplardaki roller, kişilere çeşitli hak ve sorumluluklar yüklemektedir. Bireyler rollerine uygun haklarını kullanabilir ve sorumluluklarını yerine getirmelidir. Sahip olunan hakların ve yapılması gereken sorumlulukların farkında olmak büyük önem taşır.
III. Zaman İçinde Değişim
Kişilerin rolleri, doğdukları andan başlayarak yaşamları boyunca içinde bulundukları sosyal ortam ve zamana bağlı olarak değişebilmektedir.
- Değişkenlik: Bazı roller hayat boyu bizimle kalırken (örneğin evlat olma rolü yaşamın önemli bir bölümünde bize verilen bir roldür), bazıları ise durumdan duruma, zamandan zamana değişebilir.
- Sorumlulukların Değişimi: Rollerimizin zaman içinde değişmesi nedeniyle, bu rollerin gereği olarak sorumluluklarımız da zaman içinde değişmektedir.
- Yaşın Etkisi: İnsanların yaşları, üye olunan grupların ve sahip olunan rollerin değişmesinde etki eden faktörlerden biridir.
Yaşam Dönemlerine Göre Gruplar, Roller, Hak ve Sorumluluklar
Bireylerin yaşam dönemlerine göre dâhil oldukları gruplar, üstlendikleri roller, hakları ve sorumlulukları değişiklik gösterir.
| Dönem | Dâhil Olabileceği Gruplar | Sahip Olabileceği Roller | Rollerine Göre Hakları (Örnekler) | Rollerine Göre Sorumlulukları (Örnekler) |
| Çocukluk | Aile, Akraba, Okul, Arkadaş | Çocuk, Kardeş, Öğrenci, Torun, Solist | Sevgi ve ilgi görme hakkı, güvende olma hakkı, temel ihtiyaçlarının karşılanması hakkı, eğitim hakkı. | Ailedeki kurallara uymak, büyüklere saygılı olmak, ödevlerini yapmak, paylaşmayı öğrenmek. |
| Gençlik | Okul, Spor takımları, Sanat kulüpleri, Arkadaş grupları | Öğrenci, Takım arkadaşı, Kulüp üyesi, Gönüllü, Lider, Kaptan | Eğitim ve öğrenim hakkı, etkinliklere katılma hakkı, düşüncelerini ifade etme hakkı, fikrini ifade etme. | Derslere katılmak, takım uyumunu bozmamak, kulüp etkinliklerine katılmak, okul kurallarına uymak. |
| Yetişkinlik | İş yerleri, Aile, Meslek grupları, Sivil toplum örgütleri, Mahalle, Dernek, Sendika | Çalışan (Öğretmen, Doktor, Mühendis vb.), Ebeveyn, Yönetici, Toplum gönüllüsü, Komşu | Adil çalışma koşullarına sahip olma hakkı, toplumsal etkinliklere katılma hakkı, dinlenme ve izin alma. | İşe zamanında gitmek, ailesinin geçimini sağlamak, çalışanları motive etmek, işlerini zamanında yapmak. |
Akraba Grubu içinde torun, yeğen, kuzen, hala, teyze, amca, dayı, babaanne, anneanne, dede gibi rollere sahip olabiliriz. Akraba grubunda büyükleri sayma, küçükleri sevme, paylaşma, dayanışma ve aidiyet gibi değerler öğrenilir.
Meslek grupları (yetişkinlik döneminde), bireyin geçimini sağlayan, sosyal statüsünü belirleyen ve kendine özgü kuralları olan gruplardır. Bu gruplarda iş birliği, iletişim ve liderlik gibi beceriler kazanılır.
Ayrıca, ailede bireylerin rollerini doğru paylaşımının, huzur ve mutluluğun sağlanması için en önemli faktörlerden biri olduğu belirtilmiştir