ÜLKEMİZİN, KITALARIN VE OKYANUSLARIN KONUM ÖZELLİKLERİ DERS NOTU
ÜLKEMİZİN, KITALARIN VE OKYANUSLARIN KONUM ÖZELLİKLERİ
Kazanım: SB.6.2.1. – Ülkemizin, kıtaların ve okyanusların konum özelliklerini belirler.
1. Konum Nedir?
Bir yerin dünya üzerindeki yerine konum denir. Konum, coğrafyada iki şekilde incelenir:
| Türü | Tanımı |
|---|---|
| ✅ Mutlak Konum | Bir yerin, paralel (enlem) ve meridyen (boylam) derecelerine göre yeridir. |
| ✅ Göreceli Konum | Bir yerin denizlere, dağlara, komşu ülkelere, yollar ve kaynaklara göre konumudur. |
2. Coğrafi Koordinat Sistemi
Dünya üzerindeki herhangi bir yerin yerini kesin ve evrensel bir şekilde belirlemek için kullanılan sistemdir. Bu sistem sayesinde yön bulma, harita okuma ve navigasyon gibi işlemler yapılabilir.
Bu sistemin temelini şunlar oluşturur:
| Kavram | Açıklama |
|---|---|
| Ekvator (0°) | Dünya’yı kuzey ve güney olarak iki eşit parçaya ayıran hayali çemberdir. |
| Paralel | Ekvator’a paralel çizilen, doğu-batı yönlü enlem daireleridir. |
| Meridyen | Kutupları birleştiren, kuzey-güney yönlü boylam çizgileridir. |
| Greenwich (0°) | Başlangıç meridyenidir. İngiltere’den geçer ve doğu-batı ayrımını yapar. |
| Kutup Noktaları | Kuzey ve Güney Kutup noktaları, Dünya’nın uç noktalarıdır. |
Teknik Bilgiler:
| Özellik | Değer – Açıklama |
|---|---|
| Paralel sayısı | 180 (90 kuzeyde, 90 güneyde) |
| Paraleller arası uzaklık | 111 km – her yerde eşittir |
| Meridyen sayısı | 360 (180 doğuda, 180 batıda) |
| Meridyenler arası saat farkı | 4 dakikadır |
| Meridyenler arası mesafe | En fazla Ekvator’da (111 km), kutuplara doğru azalır |
3. Türkiye’nin Mutlak Konumu
Türkiye, kuzey yarım kürede ve doğu yarım kürede yer alır.
Koordinatları:
-
Enlem: 36° – 42° Kuzey
-
Boylam: 26° – 45° Doğu
Türkiye’nin En Uç Noktaları:
| Yön | Yer |
|---|---|
| Kuzey | Sinop – İnceburun |
| Güney | Hatay – Topraktutan Köyü |
| Doğu | Iğdır – Dilucu Sınır Kapısı |
| Batı | Çanakkale – Gökçeada – İncirburnu |
Mutlak Konumun Türkiye’ye Etkileri:
| Etki Alanı | Açıklama |
|---|---|
| İklim | Güneş ışınları güneyden daha dik gelir → güney daha sıcaktır. |
| Mevsimler | Orta kuşakta yer aldığı için 4 mevsim belirgin yaşanır. |
| Zaman Farkı | Doğusu ile batısı arasında 76 dakikalık yerel saat farkı vardır (19 meridyen x 4 dk). |
| Güneşin doğuşu | Iğdır’da güneş, Çanakkale’den yaklaşık 1 saat önce doğar. |
4. Türkiye’nin Göreceli Konumu
Türkiye’nin Stratejik Yeri:
| Özellik | Açıklama |
|---|---|
| Kıtaların Kesişim Noktası | Avrupa, Asya ve Afrika’ya yakındır. |
| Boğazlar | İstanbul ve Çanakkale Boğazları dünya ticareti için hayati öneme sahiptir. |
| Üç tarafı denizlerle çevrili | Ege, Akdeniz, Karadeniz ve Marmara denizi vardır. |
| Ulaşım ve Ticaret | Asya – Avrupa arası ticaret yollarının geçiş noktasıdır. |
| Enerji Koridoru | Ortadoğu’daki doğalgaz ve petrol Avrupa’ya Türkiye üzerinden taşınır (TANAP, BTC). |
İklim ve Ekonomiye Etkisi:
| Bölge | İklim Türü | Etkisi |
|---|---|---|
| Akdeniz | Ilıman ve sıcak | Zeytin, narenciye üretimi yaygın |
| Karadeniz | Yağışlı ve ılıman | Çay, fındık gibi ürünler yetişir |
| İç Anadolu | Karasal | Tahıl üretimi yaygındır |
Aynı anda 3 farklı iklimin yaşanması → tarımsal üretim çeşitliliği sağlar.
Yer Altı Kaynakları:
-
Türkiye, bor, mermer, krom gibi madenlerde zengindir.
-
Sınır komşularındaki enerji zenginliği (İran, Irak, Azerbaycan) Türkiye’yi enerji köprüsü haline getirir.
5. Kıtalar ve Okyanuslar
Dünya yüzeyindeki büyük kara parçalarına kıta denir. Yeryüzünde toplam 7 kıta bulunmaktadır. Kıtalar, büyüklük, nüfus, iklim, ekonomi ve yer şekilleri bakımından birbirinden farklıdır.
Kıtaların Genel Özellikleri:
| Kıta Adı | Büyüklük (Yüzölçümü) | Nüfus Yoğunluğu | Türkiye ile İlişkisi | Önemli Bilgiler |
|---|---|---|---|---|
| Asya | En büyük kıta | En kalabalık | Türkiye’nin büyük kısmı bu kıtada yer alır | Çin, Hindistan, Japonya gibi ülkeler bulunur. Hem sanayi hem doğa açısından zengindir. |
| Avrupa | Küçük ama gelişmiş | Yoğun | Türkiye’nin Trakya bölgesi Avrupa’dadır | Sanayileşmiş ülkeler yoğundur. AB gibi birlikler bu kıtadadır. |
| Afrika | 2. büyük kıta | Orta yoğunlukta | Türkiye’ye deniz yoluyla komşudur | Yeraltı kaynakları zengindir. Çöl, tropikal orman gibi iklim çeşitleri bulunur. |
| Kuzey Amerika | Geniş kıta | Düşük yoğunluk | Dolaylı ilişkili | ABD ve Kanada gibi gelişmiş ülkeleri içerir. Teknolojik ilerlemenin merkezlerinden biridir. |
| Güney Amerika | Orta büyüklükte | Orta yoğunluk | Doğrudan ilişkisi yok | Amazon ormanları bu kıtadadır. Tarım ve doğal zenginlikleri önemlidir. |
| Antarktika | Buzlarla kaplı kıta | Nüfusu yok (bilim insanları dışında) | İlişki yok | En soğuk kıtadır. Araştırma istasyonları dışında yerleşim yoktur. |
| Okyanusya (Avustralya + ada ülkeleri) | Küçük kıta | Az nüfuslu | Dolaylı ilişki | Avustralya ve çevresindeki ada ülkeleridir. Farklı canlı türleriyle ünlüdür. |
Okyanuslar:
| Okyanus | Özelliği |
|---|---|
| Atlas (Atlantik) | Avrupa ile Amerika arasında yer alır. |
| Hint Okyanusu | Asya’nın güneyinde, ticaret yolları üzerinde |
| Büyük Okyanus | En geniş okyanustur. Pasifik Okyanusu olarak da bilinir. |
| Güney Okyanusu | Antarktika çevresindedir. |
| Arktik Okyanusu | Kuzey Kutbu çevresindedir. |