Ülkemizin, Kıtaların ve Okyanusların Konum Özellikleri Ders Notu

Ülkemizin, Kıtaların ve Okyanusların Konum Özellikleri

Coğrafi Konum ve Koordinat Sistemi Kavramları

Dünya üzerindeki herhangi bir noktanın yerini tarif etmek için uluslararası bir sayı sistemine ihtiyaç duyulmuştur. Bu sisteme coğrafi koordinat sistemi adı verilir.

Coğrafi koordinat sisteminde kullanılan temel kavramlar şunlardır:

Ekvator,

paralel,

meridyen,

enlem,

boylam,

Greenwich,

yarım küre,

kutup noktası ve koordinat.

 

Ekvator (Başlangıç Paraleli)

• Tanım: Dünya’yı eşit olarak, kuzey ve güney olmak üzere ikiye ayırdığına inanılan hayalî çizgidir.
• Özellikleri:

◦ Dünya’yı iki eşit parçaya böler (Kuzey ve Güney Yarım Küre).

◦ Başlangıç paralelidir ve 0⁰ ile gösterilir.

◦ İki kutup noktasına da eşit uzaklıktadır.

◦ Bir yerin kuzey ya da güney yarım kürede olduğunu anlamamıza yardımcı olur.

 

Paraleller ve Enlem

• Paralel Tanımı: Ekvator’a paralel olarak uzanan ve birer derece aralıklarla çizilen dairelerdir.
• Enlem Tanımı: Bir yerin Ekvator’a olan açısal uzaklığına denir; paralellerin derece almış hâllerine karşılık gelir.
• Özellikleri:

◦ Toplam 180 tane paralel dairesi vardır: Kuzey yarım kürede 90, güney yarım kürede 90.

◦ Ardışık iki paralel arası uzaklık 111 kilometredir ve bu mesafe her yerde aynıdır.

◦ Ekvator’dan

kutup noktalarına doğru gidildikçe paralellerin çevre uzunlukları kısalır; bunun nedeni Dünya’nın şeklidir.

◦ Ekvator’dan kutup noktalarına doğru gidildikçe paralellerin dereceleri büyür.

 

Meridyenler ve Boylam

• Meridyen Tanımı: Bir kutup noktasından başlayıp diğer kutup noktasında birleşen yarım çemberlerdir.
• Boylam Tanımı: Bir yerin Greenwich’e olan açısal uzaklığına denir; meridyenlerin derece almış hâlleridir.
• Başlangıç Meridyeni (Greenwich): Dünya’yı doğu ve batı yarım küre olarak ikiye ayıran meridyendir. Londra yakınlarındaki Greenwich Gözlemevi üzerinden geçen meridyen 0⁰ olarak kabul edilir.

 

• Özellikleri:

◦ Toplam 360 tane meridyen vardır: Doğuda 180, batıda 180.

◦ Boyları eşittir ve kutuplarda birleşirler.

◦ Ardışık iki meridyen arasındaki uzaklık yalnız Ekvator üzerinde 111 kilometredir ve kutuplara doğru gidildikçe bu uzaklık azalır (kutuplarda 0 km’dir).

◦ Ardışık iki meridyen yayı arasındaki zaman farkı dört dakikadır.

◦ Dünya batıdan doğuya döndüğü için, doğudaki meridyenler batıdakilere göre güneşi daha önce görürler.

—————————————————————————————————————————

 

Coğrafi Konum Çeşitleri

Dünya üzerindeki herhangi bir yerin bulunduğu noktaya coğrafi konum denir. İkiye ayrılır:

Mutlak Konum ve Göreceli Konum.

 

Mutlak Konum (Matematik Konum)

• Tanım: Bir yerin paralel (enlem) ve meridyen (boylam) değerleriyle belirtilen kesin konumudur. Başka bir ifadeyle, bir yerin Ekvator’a ve Greenwich’e göre konumudur.
• Özellik: Mutlak konum kesindir ve asla değişmez.

 

Göreceli Konum (Özel Konum)

• Tanım: Bir yerin kıtalara, okyanuslara, denizlere, komşulara, ulaşım ve ticaret yollarına, yer altı kaynaklarına veya yeryüzü şekillerine göre belirlenen yeridir.
• Jeopolitik Konum: Devletler için coğrafi açıdan önemli olan yerdir. Göreceli konum, bir ülkenin jeopolitik değerini belirleyen en önemli unsurlardandır.
• Özellik: Göreceli konum zamanla değişebilir.

—————————————————————————————————————————

 

III. Türkiye’nin Konum Özellikleri

 

Türkiye’nin Mutlak Konumu

• Koordinatlar: 36⁰– 42⁰ kuzey paralelleri ile 26⁰ – 45⁰doğu meridyenleri arasında yer alır.
• Yarım Küre: Ekvator’a göre Kuzey Yarım Küre’de ve Greenwich’e göre Doğu Yarım Küre’de yer alır.
• Kuşak Konumu: Orta kuşakta yer alır.

 

• Mutlak Konumun Bazı Sonuçları:

◦ Orta kuşakta yer aldığı için dört mevsim belirgin olarak yaşanır.

◦ Güneş ışınlarının geliş açısı kuzeyden güneye doğru değişir.

◦ Ekvator’dan kutuplara doğru gidildikçe sıcaklık azaldığından, Türkiye’nin güneyi kuzeyine göre daha sıcaktır.

◦ Kuzeyden esen rüzgârlar sıcaklığı düşürürken, güneyden esen rüzgârlar sıcaklığı artırır.

◦ En kuzeyi (Sinop-İnceburun) ile en güneyi (Hatay-Topraktutan) arasında $6^\circ$ paralel farkı bulunur, bu da kuş uçuşu 666 km mesafeye denk gelir.

◦ En doğusu ile en batısı arasında 19 meridyen farkı nedeniyle toplam yerel saat farkı 76 dakikadır.

 

1. Türkiye’nin Göreceli Konumu

 

• Kıtalararası Konum: Asya, Avrupa ve Afrika kıtalarının birbirine en çok yaklaştığı yerde yer alır. Türkiye, Asya ve Avrupa kıtaları arasında köprü görevi görür.

◦ Ülkemiz topraklarının büyük bir bölümü Asya kıtasında, çok az bir bölümü ise Avrupa kıtasında yer almaktadır.

• Denizler: Üç tarafı denizlerle (Karadeniz, Akdeniz, Ege Denizi ve iç deniz olan Marmara Denizi) çevrili bir yarımadadır.
• Stratejik Önemi: İstanbul ve Çanakkale Boğazları gibi önemli geçitlere sahiptir. Bu konumu nedeniyle önemli ticaret yollarının kesiştiği bir yerdedir.
• Enerji Koridoru: Petrol ve doğal gaz boru hatları açısından önemli bir geçiş noktasıdır.
• Yer Şekilleri ve İklim: Ortalama yüksekliği 1132 metre olup, oldukça engebeli ve dağlıktır. Ülkemizde farklı iklim tiplerinin görülmesinde hem göreceli konumun hem de mutlak konumun etkisi vardır.
• Kültürel/Tarihî: Farklı kültürlerin kesişme noktasında olduğu için kültürel çeşitlilik fazladır.

—————————————————————————————————————————

 

Kıtalar ve Okyanuslar

 

Kıtalar

 

• Tanım: Yeryüzündeki büyük kara parçalarıdır.
• Kıtalar (7 Adet): Asya, Avrupa, Afrika, Kuzey Amerika, Güney Amerika, Antarktika, Okyanusya (Avustralya).
• Eski Dünya Kıtaları: Asya, Avrupa ve Afrika.
• Önemli Kıta Bilgileri:

◦ Asya: Yeryüzündeki en geniş kıtadır.

◦ Avrupa: Yüz ölçümü açısından en küçük ikinci kıtadır.

◦ Okyanusya (Avustralya): Yüz ölçümü açısından en küçük kıtadır.

◦ Antarktika: Tamamen buzullarla kaplıdır ve canlı yaşamı için elverişli değildir; kalıcı insan yerleşimi yoktur.

 

Okyanuslar

 

• Tanım: Kıtaları birbirinden ayıran büyük su kütlelerine denir.
• Okyanuslar (5 Adet): Büyük (Pasifik) Okyanus, Atlas (Atlantik) Okyanusu, Hint Okyanusu, Güney Okyanus, Arktik Okyanusu.

◦ Türkiye’nin herhangi bir okyanusa kıyısı bulunmamaktadır.

• Sıralama (Büyükten Küçüğe): Büyük Okyanus, Atlas Okyanusu, Hint Okyanusu, Güney Okyanus, Arktik Okyanusu.
• Önemli Okyanus Bilgileri:

◦ Büyük Okyanus (Pasifik): En geniş okyanustur. Yoğun volkanik aktiviteler nedeniyle “Ateş Çemberi” olarak da anılır.

◦ Atlas Okyanusu (Atlantik): Dünyanın en büyük ikinci okyanusudur.

◦ Arktik Okyanusu: Kuzey Kutbu’nu içine alır ve buzullarla kaplıdır; dünyanın en küçük okyanusudur.

—————————————————————————————————————————

 

Türkiye’nin Deniz Komşuları ve Mavi Vatan

Türkiye’nin Deniz Komşuları

• Bir ülkenin komşuları, o ülkenin göreceli konumu hakkında bilgi verir.
• Hem Kara Hem Deniz Sınırı Olanlar: Yunanistan, Bulgaristan, Gürcistan, Suriye.
• Karadeniz Komşuları: Rusya, Ukrayna, Romanya, Bulgaristan, Gürcistan.
• Akdeniz Komşuları: KKTC, Suriye, Lübnan, Filistin, Mısır, Libya, Yunanistan.
• Bazı Komşu Ülke Bilgileri:

◦ KKTC: Başkenti Lefkoşa, resmî dili Türkçe, para birimi Türk lirasıdır.

◦ Libya: Başkenti Trablus, resmî dili Arapça, para birimi Libya dinarıdır.

◦ Mısır: Başkenti Kahire, resmî dili Arapça, para birimi Mısır lirasıdır.

◦ Rusya: Başkenti Moskova, resmî dili Rusça, para birimi Rus rublesidir.

Mavi Vatan

• Tanım: Türkiye’nin uluslararası hukuk çerçevesinde hak ve çıkarlarını koruyarak egemenliğini ilan ettiği deniz sahalarını ve yetki alanlarını tanımlar.
• Kapsam: Karadeniz, Marmara, Ege ve Akdeniz’deki karasuları ve kıta sahanlığını kapsar.
• Önemi:

◦ Mavi Vatan’ın korunması, bağımsız bir devletin kendi sınırlarını savunmasıyla eşdeğerdir.

◦ Enerji nakil hatları, doğal gaz rezervleri, balıkçılık, ulaşım ve ticaret açısından stratejik ve hayati öneme sahiptir.

◦ Türkiye, Mavi Vatan’ın savunulmasında yerli ve millî teknolojiler (TÜBİTAK tarafından geliştirilen sistemler) kullanmaktadır