Kültür ve Medeniyetimize Yön Verenler I – 3. Ünite Ders Notu

3. Ünite: Aydınlanma Yolcuları – Büyük Zekâların İzinden

Bu ünitede, Türk-İslam medeniyetine yön veren bilim insanları ve düşünürler işlenmektedir. İçerik tanımlar, kavram açıklamaları, örnekler, karşılaştırma tabloları ile desteklenmiş ve yazılıda çıkabilecek noktalar özellikle belirtilmiştir.

---

1. Cebirin Kurucusu Harizmi (780-850)

• Kimdir? Horasan’da yetişen matematikçi, astronom ve coğrafyacı.

• Eserleri: Hisab el-Cebr ve’l-Mukabele (cebirin temel kitabı).

• Katkıları:

  • “Cebir” terimini bilim dünyasına kazandırdı.

  • Ondalık sayı sistemi ve sıfır kavramını geliştirdi.

  • Batı’da “Algorithmus” adıyla bilindi (bugünkü “algoritma” kelimesi buradan gelir).

✅ Yazılıda çıkabilir → “Harizmi’nin cebir alanındaki katkıları nelerdir?”

---

2. Muallim-i Sani Farabi (870-950)

• Kimdir? “İkinci Öğretmen” (Aristo’dan sonra). Filozof, mantıkçı, bilim insanı.

• Eserleri: El-Medinetü’l-Fazıla (Erdemli Şehir).

• Katkıları:

  • Felsefe ve mantığı İslam dünyasına tanıttı.

  • İdeal toplum ve devlet düzeni üzerine görüşler geliştirdi.

  • Müzik ve ilahiyat alanında eserler yazdı.

✅ Yazılıda çıkabilir → “Farabi neden ‘Muallim-i Sani’ olarak anılır?”

---

3. Evrensel Dâhi Biruni (973-1051)

• Kimdir? Çok yönlü bilim insanı (astronomi, coğrafya, matematik, tıp).

• Eserleri: El-Kanun el-Mesudi.

• Katkıları:

  • Dünya’nın döndüğünü ve yerçekimini öne sürdü.

  • Coğrafyada ekvator uzunluğunu ölçmeye çalıştı.

  • Tıp ve eczacılık alanında yenilikçi çalışmalar yaptı.

✅ Yazılıda çıkabilir → “Biruni’nin bilim dünyasına katkılarını yazınız.”

---

4. Modern Tıbbın Babası İbni Sina (980-1037)

• Kimdir? Tıp ve felsefe alanında dünyaca ünlü bilim insanı.

• Eserleri: El-Kanun fi’t-Tıbb (Avrupa’da 17. yüzyıla kadar tıp kitabı olarak okutuldu).

• Katkıları:

  • Hastalıkların bulaşıcı olabileceğini belirtti.

  • Anatomi ve farmakolojiye katkı sağladı.

  • “Tıbbın babası” olarak anılır.

✅ Yazılıda çıkabilir → “İbni Sina’nın tıp alanındaki en önemli eseri hangisidir?”

---

5. Zaman Harikası Cezeri (1136-1206)

• Kimdir? Diyarbakır’da yaşamış mühendis ve mucit.

• Eserleri: Kitab-ül Hiyel (mekanik kitap).

• Katkıları:

  • Robotik ve otomatik makinelerin öncüsü.

  • Su saatleri, fıskiyeler, otomatik sistemler geliştirdi.

  • “Robot teknolojisinin babası” kabul edilir.

✅ Yazılıda çıkabilir → “Cezeri’nin icatlarından iki örnek yazınız.”

---

6. Gök Bilimci Hükümdar Uluğ Bey (1394-1449)

• Kimdir? Timur İmparatorluğu hükümdarı, astronom ve matematikçi.

• Katkıları:

  • Semerkant’ta büyük bir rasathane (gözlemevi) kurdu.

  • Yıldız katalogları hazırladı.

  • Trigonometri çalışmalarına katkı sağladı.

✅ Yazılıda çıkabilir → “Uluğ Bey’in bilimsel çalışmaları nelerdir?”

---

7. Bilginin Güneşi Ali Kuşçu (1403-1474)

• Kimdir? Uluğ Bey’in öğrencisi, astronom, matematikçi.

• Katkıları:

  • Osmanlı’da Fatih Sultan Mehmet’in davetiyle İstanbul’a geldi.

  • Medreselerde matematik ve astronomi derslerini geliştirdi.

  • İstanbul’un enlem ve boylam ölçümlerini yaptı.

✅ Yazılıda çıkabilir → “Ali Kuşçu’nun Osmanlı ilim hayatına katkısı nedir?”

---

8. Mimari Deha Mimar Sinan (1490-1588)

• Kimdir? Osmanlı’nın en büyük mimarı.

• Eserleri:

  • Çıraklık: Şehzade Camii

  • Kalfalık: Süleymaniye Camii

  • Ustalık: Selimiye Camii

• Katkıları:

  • Osmanlı klasik mimarisinin zirvesini temsil etti.

✅ Yazılıda çıkabilir → “Mimar Sinan’ın üç dönem eseri nelerdir?”

---

9. Ahlak Bilimci Kınalızâde Ali Efendi (1510-1572)

• Kimdir? Osmanlı düşünürü ve ahlak bilimcisi.

• Eseri: Ahlak-ı Alai.

• Katkıları:

  • Toplumda adalet, ahlak ve fazilet kavramlarını işledi.

  • İdeal insan ve toplum anlayışını geliştirdi.

✅ Yazılıda çıkabilir → “Kınalızâde Ali Efendi’nin eseri ve içeriği”

---

Karşılaştırma Tablosu

---

Ünitenin Anahtar Noktaları

• Bu bilim insanları Türk-İslam medeniyetini bilim, sanat, felsefe, tıp ve mimarlık alanında geliştirmiştir.

• Ortak özellikleri: Akıl, bilim, gözlem, deney ve yaratıcılığı ön plana çıkarmalarıdır.

• Eserleri hem İslam dünyasında hem Avrupa’da yüzyıllarca okutulmuştur.

---

Yazılıda Çıkabilecek Örnek Sorular

1. Harizmi’nin “algoritma” kavramını açıklayınız.

2. Farabi’nin “Erdemli Şehir” anlayışı nedir?

3. Biruni’nin Dünya’nın hareketi ile ilgili görüşünü yazınız.

4. İbni Sina’nın tıp alanındaki en önemli eserini belirtiniz.

5. Cezeri’nin geliştirdiği icatlardan örnekler veriniz.

6. Uluğ Bey’in Semerkant Rasathanesi’nin önemi nedir?

7. Ali Kuşçu’nun Osmanlı’daki bilimsel katkılarını açıklayınız.

8. Mimar Sinan’ın “çıraklık, kalfalık, ustalık” eserlerini yazınız.

9. Kınalızâde Ali Efendi’nin ahlak anlayışının toplumsal etkilerini açıklayınız.

10. Ortak özellikleri açısından bu bilim insanlarını değerlendirin.