Kültür ve Medeniyetimize Yön Verenler Dersi 1. Ünite Özeti

Yazar Sosyal Bilgiler Son güncelleme Eyl 20, 2025

1. ÜNİTE: KÜLTÜR VE MEDENİYET

Kökeni: Latince colere (ekmek, işlemek, imar etmek) → cultura → Fransızca culture → Türkçe’ye “kültür” olarak geçmiştir.
Türkçede eş anlamlılar: hars, ekin.
Tanımlar:
- Bir toplumu diğerlerinden ayıran ve ona kimlik kazandıran değerler.
- Maddi (somut) ve manevi (soyut) ögelerin toplamı.
- Geçmişten bugüne değişerek gelen yaşam tarzı, anlayışlar, inançlar, sanat ve davranış biçimleri.

Kültür, dayanışma ve birlik duygusu verir, toplum düzenini sağlar ve kimlik kazandırır.

Dil:
- Millet olmanın en önemli şartı.
- Geçmişle gelecek arasında köprü.
- Türkçenin korunması için Karamanoğlu Mehmet Bey (1277) “Türkçe resmi dil” fermanı yayınlamıştır.
- Türkçe, dünyanın en eski ve en yaygın dillerindendir.
Tarih:
- Bir milletin ortak hafızasıdır.
- Geçmişi öğrenme, bugünü anlama, geleceğe yön verme imkânı sunar.
- Türk tarihi geniş bir coğrafyaya yayılmıştır (Orta Asya → Anadolu → Avrupa → Afrika).
- Millî Mücadele, tarihte örneği az görülmüş bir bağımsızlık zaferi olarak kültürel bellekte yerini almıştır.
Din ve İnançlar:
- Kültürü şekillendiren en önemli unsurlardandır.
- Din ile kültür karşılıklı etkileşim içindedir.
- Türklerin İslamiyet’i kabulü, sanat, edebiyat, hukuk, mimari gibi alanlarda köklü değişim ve zenginleşme getirmiştir.
- Selçuklu ve Osmanlı’da cami mimarisi Türk-İslam sentezinin en güçlü örneğidir (örn: Sultan Ahmet Camii).
Gelenek ve Görenekler:
- Yazılı olmayan toplumsal kurallardır.
- Kuşaktan kuşağa aktarılır, uymayan toplumca ayıplanır.
- Örnekler: Düğün, kına, sünnet, asker uğurlama, taziye, bayramlaşma, toplu iftar, Nevruz, Hıdırellez.

Sanat:
- Toplumun duygu ve düşüncelerinin estetik ifadesi.
- El sanatları: halıcılık, kilimcilik, çinicilik, oyacılık, bakırcılık, sepetçilik, seramik-çömlek.
- Sahne sanatları: Karagöz-Hacivat, orta oyunu, meddahlık.
- Görsel sanatlar: minyatür, hat, ebru.
- Bu sanatların korunması, kültürün gelecek nesillere aktarılması anlamına gelir.
Yemekler:
- Türk mutfağı, coğrafya ve göçlerle şekillenmiştir.
- Türkistan’da hayvansal ürünler ön plandayken Anadolu’da tarım ürünleri de mutfağa katılmıştır.
- Örnekler: zeytinyağlı sarma, tarhana, kebap, döner, keşkek, baklava, künefe.
Kılık Kıyafet:
- Doğal çevre, iklim, ekonomik yapı ve dinin etkisiyle şekillenir.
- Geleneksel kıyafetler: börk, fes, şalvar, üç etek, cepken, kaftan, yemeni, çarık.
- Değişime uğrasa da özel günlerde (düğün, bayram) kullanılmaya devam eder.
Mimari:
- Camiler, medreseler, kervansaraylar, saraylar, çeşmeler Türk kültürünün yüzyıllara yayılan izleridir.

Kültürü oluşturan unsurlar birbiriyle bağlantılıdır.
Birinde yaşanan değişim diğerlerini de etkiler.
Örnek:
- Göçebe yaşamdan yerleşik hayata geçiş → tarım, sanat, mimari, hukuk sisteminde değişim.
- İslamiyet’in kabulü → inanç, hukuk, sanat, gündelik yaşamda yenilik.

Somut miras: Tarihî yapılar, anıtlar, arkeolojik alanlar (örn: Hierapolis Tiyatrosu, III. Ahmet Çeşmesi).
Somut olmayan miras: Dil, gelenekler, törenler, bayramlar, türküler.

Mevlevî Sema, Karagöz, Nevruz, Ebru, Türk kahvesi, Kırkpınar, Dede Korkut mirası, çini ustalığı, Hıdırellez, minyatür.
Türkiye, UNESCO’ya en çok kültürel unsur kaydettiren ülkelerden biridir.

Kültürel unsurları yaşatan ustalara verilen unvan.
Örnek: Hayri Dev → üç telli saz ve çam düdüğü geleneğini sürdürdüğü için 2008’de UNESCO tarafından bu unvanla onurlandırılmıştır.

Atatürk, “Türkiye Cumhuriyeti’nin temeli kültürdür” sözüyle kültürün önemini vurgulamıştır.
Kurumlar: Türk Dil Kurumu, Türk Tarih Kurumu.
Müzeler: Topkapı Sarayı, Etnografya Müzesi.
Eğitim: Modern ve çağdaş bir ulusal eğitim sistemi.
Sanat: Resim, heykel, mimarlık ve müzik alanında kurumlar açılmıştır.

Tanım: Toplumların sosyal, kültürel, ekonomik ve siyasi gelişim düzeyini ifade eder.
Kökeni: Arapça medine (şehir), Yunan polis (şehir devleti).
Farabi: Medeniyetin temeli yardımlaşma ve iş bölümü.
Ziya Gökalp: Kültür millîdir, medeniyet evrenseldir.
Sadık Kemal Tural: Medeniyet, akıl ve ilmin doğurduğu, milletler üstü birikimdir.

Kültür:
- Millî, toplumsal duygu ve düşüncelerle oluşur.
- Hem somut hem soyut unsurları içerir.
Medeniyet:
- Evrensel, akıl ve ilim merkezli.
- Daha çok somut unsurlara dayanır.
Karşılaştırma:
- Kültür → millete özgüdür, medeniyet → insanlığın ortak malıdır.
- Kültür → geleneklerle aktarılır, medeniyet → eğitimle öğrenilir.
- Kültür → bazen batıl inançları barındırabilir, medeniyet → akıl ve bilimle şekillenir.