2. ÜNİTE: GÖNÜL ERLERİ – ERDEM YOLCULARI

---

1. Ahmet Yesevi (1093–1166) – Pîr-i Türkistan

Hayatı

• 1093’te Batı Türkistan’ın Sayram kasabasında doğdu.

• Küçük yaşta anne ve babasını kaybedince Yesi şehrine yerleşti.

• Buhara’da Yusuf Hamedani’den eğitim aldı.

• Yesi’de kurduğu dergâhta halka ve talebelere İslamiyet’i anlattı.

Öğretisi

• Tasavvuf anlayışını erdem, hikmet ve fazilet kavramları üzerine kurdu.

• Sevgi, saygı, hoşgörü, cömertlik, birlik, barış gibi değerleri işledi.

• Göçebe Türklerin anlayabileceği şekilde İslamiyet’i sade ve Türkçe dille öğretti.

Eseri

• Dîvân-ı Hikmet: Türkçe yazılmış şiirlerden oluşur.

  • Hem İslamiyet’i anlattı hem de Türkçenin gelişimini sağladı.

  • Anadolu’daki tasavvuf edebiyatının temelini oluşturdu (Yunus Emre gibi şairlere zemin hazırladı).

Etkisi

• Öğrencilerini Anadolu’ya göndererek fetihlere manevî destek sağladı.

• Anadolu’nun Türkleşmesi ve İslamlaşmasında öncü rol oynadı.

• Yesevilik tarikatını kurdu; bu anlayış Anadolu ve Balkanlara yayıldı.

---

2. Ahi Evran (1171–1261) – Ahiliğin Kurucusu

Hayatı

• 1171’de Hoy’da doğdu. Asıl adı Mahmut’tur.

• Medrese eğitimi aldı; Fahrettin Razi’den dersler aldı.

• Meslek olarak dericilik yaptı.

• Denizli, Konya, Kayseri ve Kırşehir’de yaşadı.

Ahilik Teşkilatı

• 13. yüzyılda Anadolu’da esnaf ve zanaatkârları örgütledi.

• İlke ve kuralları:

  • Helal kazanç,

  • Doğruluk ve dürüstlük,

  • Dayanışma ve kardeşlik,

  • Misafirperverlik,

  • İş ahlakı.

Katkıları

• Göçebe Türklerin yerleşik hayata geçmesini kolaylaştırdı.

• Osmanlı lonca teşkilatının temelini attı.

• Üretim, kalite kontrol, fiyat düzenlemesi gibi ekonomik düzenlemeler yaptı.

• “Pabucu dama atmak” deyimi Ahilerin, kusurlu mal satan esnafa verdiği cezadan doğdu.

Önemi

• Osmanlı’nın kuruluş sürecinde büyük rol oynadı.

• 2021 yılı UNESCO tarafından “Ahi Evran Yılı” ilan edildi.

---

3. Mevlana Celaleddin Rumi (1207–1273) – Gönül İnsanı

Hayatı

• 1207’de Belh’te doğdu. Babası Bahaeddin Veled, annesi Mümine Hatun’dur.

• Anadolu’ya göç ederek Konya’ya yerleşti.

• 1244’te Şems-i Tebrizi ile tanıştı; bu dostluk onun fikirlerini olgunlaştırdı.

• 17 Aralık 1273’te vefat etti. Vefat yıldönümleri Şeb-i Arus törenleriyle anılır.

Tasavvuf Anlayışı

• İnsanı merkez aldı.

• Kâmil insan kavramını öne çıkardı: dürüst, alçakgönüllü, sevgi dolu, adaletli insan.

• “Gel, ne olursan ol, yine gel” çağrısıyla insanları umutsuzluktan kurtardı.

• Ayrım yapmadan herkese sevgiyi ve hoşgörüyü öğütledi.

Eserleri

• Mesnevi: 25.618 beyitlik tasavvufun başyapıtı.

• Divan-ı Kebir: 40 bin beyitlik gazel ve rubailer.

• Mektubat: Devlet adamlarına yazdığı mektuplar.

• Mecalis-i Seba: Vaazlarını toplar.

Katkısı

• Mevlevilik tarikatının manevi önderidir.

• Sema törenleriyle sevgi ve barış mesajları yayılmıştır.

• UNESCO 2007 yılını “Mevlana Yılı” ilan etmiştir.

---

4. Hacı Bektaş Veli (1209–1270) – Pirlerin Sultanı

Hayatı

• 1209’da Nişabur’da doğdu.

• Ahmet Yesevi’nin öğrencisi Lokman Perende’den ders aldı.

• Anadolu’ya geldi, Nevşehir Suluca Karahöyük’e yerleşti.

• 1270’te burada vefat etti. UNESCO 2021’i “Hacı Bektaş Veli Yılı” ilan etti.

Öğretisi

• İnsan sevgisi, kardeşlik, barış, eşitlik.

• “İncinsen de incitme”, “İlimden gidilmeyen yolun sonu karanlıktır” en bilinen sözleridir.

• Kur’an ve hadis ışığında, halkın anlayabileceği şekilde öğütler verdi.

• Ahmet Yesevi’nin “marifet ve hakikat” anlayışını Anadolu’da sistemleştirdi.

Katkıları

• Moğol istilalarının Anadolu’da yarattığı bunalımda halka moral kaynağı oldu.

• Hem Müslümanlara hem de gayrimüslimlere hoşgörüyle yaklaşarak İslam’ı sevdirdi.

• Bektaşilik düşüncesi onun fikirlerinden doğdu ve Balkanlara kadar yayıldı.

---

5. Şeyh Edebali (1208–1326) – Osmanlı’nın Manevi Kurucusu

Hayatı

• 1208’de Merv’de doğdu, Şam’da eğitim aldı.

• Eskişehir’de dergâh kurdu.

• Osman Gazi’nin hem kayınpederi hem de manevî rehberi oldu.

• 1326’da Bilecik’te vefat etti.

Katkıları

• Osmanlı’nın kuruluş ideolojisini şekillendirdi.

• Osman Bey’e nasihatleri Osmanlı’nın temel felsefesi oldu:

  • “İnsanı yaşat ki devlet yaşasın.”

  • Adalet, sabır, hoşgörü, sevgi, devlet-millet bütünlüğü.

• Ahilik teşkilatını destekledi, esnaf ve zanaatkârlara iş ahlakı öğretti.

• Osman Bey’in rüyasını tabir ederek Osmanlı’nın büyüyeceğini müjdeledi.

Önemi

• Osmanlı Devleti’nin manevî kurucusu kabul edilir.

• İlk Osmanlı kadısı ve müftüsüdür.